Hanwell o Vello

www.sodahead.com

autor: Zadie Smith

título: Hanwell Senior

tradutora: Belén Poutón Reboredo

lingua de publicación: inglés

ano e lugar de publicación: 14 de maio de 2007, New Yorker

editorial: Condé Nast Publications

texto gañador do Premio 2013 tradución da Universidade de Vigo

Hamwell o Vello era o pai de Hanwell. Ao igual que ocorreu con Hanwell, a súa existencia deuse a pequena escala. Non no tocante á súa persoa, pois ser, era unha “gran personalidade” –dito con estas noxentas palabras–, senón no tocante á súa historia, que é parcial, case fantasmagórica. Mesmo para Hanwell semellaba unha especie de espellismo, mais nada de agradable tiña esa miraxe. Un home falto de responsabilidade e trapalleiro, peor, en moitos sentidos, ca un home cruel. Quen acostume tratar con xente desa caste entenderao ben: a crueldade pode ser, dende un punto de vista moral, todo o contrario e, ao cabo, pode quedar descartada. A indolente despreocupación por se ocupar de ti é tamén outra cousa á parte. Por forza, o ser fillo dun pai así incúlcache unha triste autosuficiencia e unha dureza de corazón demoledora. Unha desidia absoluta á hora de intentar arrancar.

Hanwell o Vello viña onde Hanwell coma un cometa, a longos intervalos. Estaba aí cando naceu Hanwell, por suposto, e seis anos despois nunha praia de Brighton, sostendo a Hanwell polos sobrazos e randeándoo desde o alto dun peirao. Ese día, Hanwello o Vello pasou o serán sen a compañía da familia, á que lle deu algo de diñeiro coa xenerosa idea de a convidar a unha fritada de peixe e patacas. A cousa non ía máis alá. Un xarelo, encantador a máis non dar. Soa a vello, pero “xarelo” é a palabra que calquera usaría daquela. O primeiro en levantar o vaso e o último en pousalo –todo un compangueiro–, a pesar que nunca foi un borracho nin un incompetente. O tipo de persoa que canta cos que van ben máis alumados ca el, con mentes de sacar tallada da súa debilidade. De volta na casa, tiña unha máquina na que metía dous peniques e lle saía un pito, coma nun bar. Ademais, caíanlle os ollos pola veciña da súa muller, unha viúva de nome Sue Boyd: Sue, Sue, I’m very much in love with you, cantaba ao son dunha famosa balada da época á vez que a collía pola cintura e valseaba con ela desde a porta de atrás ata a cancela, mentres a señora Hanwell sorría impotente desde a fiestra.

Un home de gran constitución, ben máis grande ca Hanwell. E despois, pasado un tempo, se cadra ese mesmo ano, se cadra o seguinte, aí o tes de socate o 5 de novembro na porta de atrás, envolto en sombras e cuns cantos petardos barateiros de agasallo na man. Non quedou para os acender con Hanwell. Logo volveu arrear. “Foi buscar tabaco e non volveu máis”: un retrouso moi común aquí e acolá, nos tempos de antes e nos de agora. Só que Hanwell o Vello era un deses retornados ocasionais. O que empeora as cousas, como xa se dixo antes. Deixou a Hanwell plantado naquela escuridade en pantalóns curtos e cos petardos na man. Nunca o esqueceu. Persiste. Un estigma de finais da década de 1920. Referido agora mesmo por unha persoa que descende de Hanwell o Vello, da cal é probable que non tivese coñecemento e lle resultase tan irreal coma a banda ancha ou os trasnos. Ninguén é quen de explicar o proceso mediante o que se reteñen tales cousas e en troques moitas outras se esfuman, inda que hai escrito o demo de trangalladas sentimentais sobre o tema. O propio Hanwell tíñalle moita lealdade ás explicacións científicas. Non sabía absolutamente nada de ciencias. Vagamente imaxinaba uns estalos químicos no sistema cerebral que captaban imaxes en movemento (unha analoxía feita a partir das películas fotográficas, ás que estaba acostumado), “estalos” que ocorren de xeito aleatorio e son inapreciables no momento en que suceden. Por suposto, escribir isto tamén é un tipo de “estalo”, só que dun tipo inda máis penoso, secundario e parasito.

Na década de 1930, Hanwell o Vello foi a Canadá nun intento por facer fortuna coa explotación forestal. A Hanwell mostróuselle o barco antes de que partise cun percorrido breve e cativador, inda que non foi da man do seu pai. Un membro da tripulación pousou unha candea nunha grosa varanda de bronce para demostrarlle que as incisións en forma de cruz xiran sistematicamente en círculos concéntricos ao lles aplicar luz. Tres anos despois Hanwell o Vello volveu e seguía sen diñeiro. Agora era quen de lear un cigarro cunha soa man tal e como facían os vaqueiros. Hanwell non estaba especialmente impresionado. Posteriormente, Hanwell o Vello empezou a traballar de condutor de autobuses. Despois veu a guerra, da que en realidade nunca chegou a retornar tras se namorar dunha señora de clase media que conducía unha ambulancia. Apareceu unha vez no barracón de Hanwell, cun novo nome, “Bill”, e coa afectación dun irlandés. Daba arrepíos contemplalo. Con Hanwell o Vello, as palabras non entrañaban seguridade, non servían de áncora, non mantiñan ningún tipo de relación co mundo real. Unha tendencia súa que está a un paso dunha sombra un pouco máis escura chamada “psicopatía”. Desenfundou unhas cantas fotos indecentes do Extremo Oriente e púxose a contar anécdotas que tiñan lugar no condado de Kerry e que resultaron ser verosímiles e cómicas. Isto, a ollos dun descoñecido, podería parecer que lle encaixaba ben co pelo cobreado e cos ollos engruñados. Hanwell desexou ser un descoñecido. Tal e como estaba a cousa, o único que deu feito foi estremecerse para os seus adentros perante esta segunda personalidade falsa e rir para a galería mentres Bill atopaba a carne da súa uña en cada un dos soldados novos cos que o propio Hanwell non fora quen de trabar amizade. “Éche un bo tipo, o teu vello! Arrufado, bo para botar unhas risas!” Así lle manifestaron a súa aprobación, e probablemente fose acertada (Hanwell esforzábase por afrouxar a corda coas súas valoracións), no caso de que non fose o seu fillo. No caso de que non fose o seu fillo. Bill liscou dúas horas despois, feliz coma unhas pascuas. Hanwell non lle volveu a ver o pelo ata pasados doce anos.

Era agosto de 1956. A Hanwell chegoulle aos oídos que o seu pai se establecera nunha recóndita aldea do condado de Kent e lle ía ben grazas a un pequeno negocio. Sen grandes esperanzas, ou máis ben sen ningunha –admitiría para si–, Hanwell montou na súa bicicleta. Esta vez sería el quen aparecese. Non era nada para el, naqueles tempos, ir en bicicleta desde Londres a Kent. Era novo, dependendo de como se mire, inda que el había coidar que non o era tanto, cunha familia xa ás costas. Daquela inda non sabía que había unha segunda familia a agardar por el, anoada ao seu futuro á espera de ser creada.

Un día de agosto abrasador. Hanwell deseñara un botello para a auga a partir dunha vella botella de queroseno e atárao cunha correa ao cadro da bicicleta: un invento un pouco adiantado ao seu tempo. Dirixíase a escape polo novo treito da A20 que acabaran de construír, e en canto lle era posible desviábase e collía polas pistas a través das aldeas para sentir que alí o aire era máis puro. Espero que quede claro que se digo “silveira” non pretendo darlle a isto un toque poético, tan só axustarme á historia. Unha silveira, mesta, espiñenta, prendeulle a camisa dúas veces e esfarrapoulla arredor do cóbado. Tiña metido na cabeza, ao igual que eu o teño na miña e con idéntica fixación cando me poño a escribir de corrido, non se deter ata chegar a un punto determinado: comería unha vez alcanzado o seu destino e non antes. Outra milla, outro capítulo, outra milla, outro capítulo. A aldea estaba nun pequeno val. A Hanwell viróuselle o sentido e pedaleou cara ao interior do lugar ata se deter nunha especie de parque, que era todo o que había na aldea. Nas proximidades erguíanse dous establecementos: un bar de ladrillo vermello que tiña a ventá ateigada de testos cunhas fermosas matas de lavanda e, do outro lado do dito parque, unha camioneta que vendía fritada de peixe e patacas pintadas cunhas cores moi rechamangueiras. Hanwell sabía que era mellor non ter esperanzas. Baixou da bicicleta e empuxouna cun pulso firme ao redor do perímetro, cunha lixeirísima presión da man esquerda sobre a sela. Eran as catro, a camioneta estaba pechada. Apoiou a bicicleta contra as letras coloreadas dun vermello rechamangueiro e deliñadas con dourado que dicían: “FRITADA DE PEIXE E PATACAS. HANWELL CALIDADE”. Foise sentar na herba, debaixo dunha árbore, mentres observaba o campo de crícket e a pantanosa terra próxima aos estanques. Non era quen de asimilar as distintas manifestacións da cor verde. En cambio, el era de olores: rosas descoidadas deixadas a secar, as últimas do verán. Recólleas, dállas á túa irmá, 1931.

          Receita para o perfume de muller de Irene Hanwell:

          Seis rosas (roubadas, pétalos arrancados).

          Auga da billa.

          Unha botella de leite baleira.

          Estrullar os pétalos coa man para liberar o ulido. Metelos na botella. Encher con auga.

www.openlettersmonthly.com

Apestábanlle os pés. Desfíxose dos zapatos. Na casa agardábao unha esposa que tiña un mal, un mal a respecto do que el nada podía facer nin entender, mais mentres estaba alí sentado ao sol, a ríxida e persistente protuberancia que tiña nas costas desartellóuselle por primeira vez en meses. Deitouse. A súa columna vertebral gravou de vez un suco no chan e desatouno. Boca abaixo había todo un mundo de pernas de muller. Gustábanlle esas saias acampanadas modernas, o suficientemente anchas como para agatuñar por debaixo e poñerse a cuberto, e desexou volver atrás para esperar máis a casar ou casar con outra muller. Pensou: E se quedase aquí? Que me engula o sol e que o fulgor laranxa que vexo so as pálpebras se converta non só no que vexo, senón tamén no que son, e que a margarida do talo retorto e o aroma da rosa, así como a rapaza que está boca abaixo sentada no banco do bar a comer un aperitivo boca abaixo coa súa amiga boca abaixo, sexan todo o que regule e limite o mundo. Non era acaso o momento ideal para unha man de pintura e cambiar iso de “HANWELL CALIDADE” por “HANWELL E FILLO”?

Nota: reconstruín os pensamentos de Hanwell para o lector como me parecía a min que serían e como mellor me soaban. Na novela Middlemarch, de George Eliot, podemos atopar o vello adaxio sobre a caridade dun home que é directamente proporcional á distancia que o separa da súa propia porta. Esta é unha reminiscencia deses dilixentes netos e bisnetos que andan a roldar leitos de morte con gravadoras ou que perseguen obsesivamente os seus devanceiros a través dos portais de xenealoxía ás tres da mañá, ansiosos por reconstruír as vidas e os pensamentos dos mortos e dos que pouco lles falta, a pesar de que probablemente adoiten dubidar se coller ou non o teléfono cando quen chama é a súa propia nai. Eu pertenzo a esa xeración. Son capaz de facer calquera cousa pola familia agás vela diante.

Era 1956, como xa se mencionou antes. Todo o que había era o sol, Hanwell e mais o sol. Deitado nun gueto de herba alta, Hanwell imaxinou unha conversa:

HANWELL O VELLO: (Deitado xunto a Hanwell)

Así que deches comigo, logo.

HANWELL: Dei, Alf. Non se supoñía que era o que tiña que facer?

HANWELL O VELLO: Mira, fúmalle isto. Non poñas o carro antes ca os bois.

HANWELL: (Rípalle un Senior Service do paquete)

Grazas.

HANWELL O VELLO: Logo como andas, rapaz? A min non me pode ir mellor, como podes ver.

HANWELL: Xa vexo, xa, pero inda así … É coma na gran novela de George Eliot …

HANWELL O VELLO: Non digas parvadas, rapaz. Sempre fas o mesmo: pretender ser algo que non es e que nunca fuches. Se nunca liches nada diso! Calquera pensaría que fuches á universidade ao falares así coma un non sei que.

HANWELL: (Apenado)

Non puidemos custear a escola secundaria. Aprobei a reválida pero non a puidemos custear.

HANWELL O VELLO: (Bota unha gargallada e berra)

Mira que xa choveu desde esas e inda segues. Ai, amigo! É un pouco vello ese conto, non che parece? É mellor falar en prata e ver todo de cor rosa. Bah, o que a ti che pida o corpo, Hanwell, por suposto.

HANWELL: (Recita)

Choveu … Refulxía coma a prata … O seu corpo mollado … Coma as rosas ao abrente, mollado.

HANWELL O VELLO: Que romántico te pos.

          - De quen é esta bicicleta?

Hanwell incorporouse e recibiu un saúdo que non evidenciaba especial sorpresa, inda que si apoucamento, e mais as primeiras patacas que saíron da máquina de fritir, as cales aceptou.

- Teño unha mesa encartable nalgures …

Hanwell observou como Hanwell o Vello lidaba coas antigallas familiares e cos cascados mobles que se amoreaban na parte de atrás da camioneta. No chan, un colgadoiro e mais unha espigada lámpada, que remataba nunha pantalla adobiada con pompóns, xacían atravesados: era o escudo de armas da casa dos Hanwell. A condutora da ambulancia, Bunty, que probablemente o mantiña todo decente para el, morrera o pasado ano e os seus cartos foran os que compraran este pequeno negocio. Quizás tamén venceu os seus amoríos e observou como se daba á bebida, e foi nese preciso momento cando se lle prendeu no corpo esa grotesca inchazón do ventre, cando lle rebentaron os vasos sanguíneos e se lle espallaron baixo a pel do nariz e das meixelas, e cando as patillas lle comezaron a medrar salvaxes, adornadas de gris. Foi unha conmoción. Desde sempre, Hanwell o Vello fora fisicamente superior a Hanwell: Séntateme no lombo! Veña, senta! Que non rompo! Palabras que a miúdo ían dirixidas a unha muller e, unha vez que ela estivese acomodada na posición do Buda, ían seguidas unha ou dúas flexións, ás veces cinco. Agora que se deu a volta, sostendo a pequena mesa boca abaixo contra esa voluminosa barriga, este simple feito, máis ca todos os demais, delatouno como un home abandonado polas mulleres.

- Aí está –apertou o enorme traseiro contra a superficie da mesa e as patas de ferro afundíronse no céspede–. Non comungo con iso de comer de pé.

capa do libro que recolle @s gañador@s
do Premio 2013 da
Universidade de Vigo

Sacou dous tallos pequenos e Hanwell sentou non que el lle entregou. Durante un anaco, Hanwel o Vello conseguiu que a súa reticencia a sentar parecese bastante natural, mentres atendía o aceite quente e tiraba algunhas patacas como se non fosen axeitadas para fritir se era o seu único fillo quen as ía comer. Cando rematou o boureo que montaba ao fritir, Hanwell decatouse do que era obvio: o seu pai non era quen de sosterlle a mirada. Permaneceron mirando cara aos campos que había alén do parque, Hanwell o Vello apoiado contra a camioneta, a pesar das súas conviccións, co seu suorento cornete de papel de periódico, mastigando cada pataca unha morea de tempo. Se Hanwell falaba, miraba cara a el, pero nunca o miraba directamente.

Da súa conversa, Hanwell non puido reter practicamente nada, parecíalle case tan irreal coma a charla que imaxinara antes. Mentres Hanwell perseguía ás caladas unha serie de improbables pero ansiadas confesións (Mira, fillo, o caso é que … Se che son sincero, arrepíntome moitísimo …), na densa atmosfera exterior Hanwell o Vello estaba a suar e divagar sobre o caso de Suez, os malnacidos dos árabes e outros asuntos do mundo incomprensibles para Hanwell, o home menos interesado na política que poidas atopar, un home para o que o mundo, mesmo se todo o demais chegase a desaparecer, non era máis que as persoas que vía e coas que falaba todos os días, que alimentaba, que lavaba ou que lles facía o amor. Ao final o tema de conversación virou cara á xente que lle interesaba a Hanwell: a esposa de Hanwell e as fillas de Hanwell. Hanwell describiu azorado o momento que estaba a atravesar, para o seu se serviu das coidadas e arrogantes frases do doutor (“trastorno mental” e “tendencia á histeria”). Hanwell o Vello sacou o pano do peto de atrás, pasouno pola roña que lle cubría a caluga. Tomou o seu tempo mentres o foi pregando en cuarteis. Hanwell notou de inmediato que o seu pai consideraba típico de Hanwell casar cunha muller que estivese desfeita dalgún modo e, nese momento, sentiu de novo aquel irónico desgusto que o pai exteriorizara aquela vez que estivera a randear a Hanwell, inda un rapaz, desde o alto do peirao e este, no canto de se rir, dera en chorar.

- Mira, eu dígoche unha cousa –dixo para finalizar a súa conferencia sobre a ineptitude de Hanwell á hora de escoller o correcto de dar de conta de como son as cousas, e a continuación seguir falando sobre o tema máis xenérico das “mulleres”, o que polo menos concedía que o problema de Hanwell non tiña porque ser só culpa del.

“Elas reescriben a historia, non dan deixado que un home sexa el mesmo. Sempre a dicir o que habías ser, o que debes ser e o que podes ser, en vez do que es. E o que ofrecen a cambio de todo iso non é nin a metade de bo do que elas pensan que é, ou polo menos a min nunca mo pareceu. Pero se cadra ti fixéchelo mellor. Quen sabe, as condenadas estanche de mellor ver hoxe en día ca nos meus tempos …

A unhas vinte iardas de onde estaban eles sentados, dúas mozas aviadas cuns lixeiros vestidos de verán axudábanse unha á outra para conseguir facer o pino. Hanwell o Vello deulle co cóbado no bandullo a Hanwell e Hanwell percibiu claramente a implícita ofensa á súa propia nai, a cal inda vivía e inda lucía uns axitados rizos –xa brancos– acaroados á fronte, mais os pesados  sombreiros de campá de sempre e as lentes ao estilo de Harold Lloyd, redondas á perfección e de montura grosa. El non dixo palabra. Foi comendo as patacas mentres a loura paliducha poñía o corpo todo teso coa intención de recibir os fermosos nocellos repoludos da morena, ben mantida a diferenza do que acontecería dez anos antes, e cando esta morena fallou o tiro, cos peitos apertados contra a tea do vestido amarelo, as pernas voltas do revés e o saiote escorado por riba dos estreitos ombreiros da compañeira, Hanwell e Hanwell observaron como rían e cambaleaban ata que, ao cabo, caeron ao chan nun barullo de brazos e pernas. Pouco despois, Hanwell o Vello xuntou os dous cornetes baleiros e esmagounos ata formar unha bola compacta coas mans, e dixo que mellor sería que erguese a persiana, xa que era a hora do té e a xente estaría devecendo por comer. Hanwell non o volveu ver nunca máis.

Un día de 1986, día que hogano só se había conservar na memoria dos arquivos, soou o teléfono na cociña de Hanwell mentres preparaba algo de comer. Estaba facendo unha pizza caseira para os nenos da súa segunda familia e os ingredientes eran unha salsa de tomate fresco solta e augada, adornada con anchoas e olivas negras, tan picante e delicioso todo que o que poderías comer a culleradas sen tan sequera tocar a codia. Tamén é posible que eu fose a única persoa á que lle gustaba facer tal cousa. Adoito excederme ao extrapolar as miñas sensacións.

- Xa vexo, si. Graciñas. É de apreciar que nolo contaraa –dixo Hanwell nun ton algo máis artificioso ca o seu. Colgou o teléfono e saíu da peza. Tras rematarmos a pizza, volveu entrar, descolorido pero composto. Dixo que lle morrera o pai, unha frase que nos requiriu á miña nai, ao meu irmán e mais a min, inventar unha persoa nun segundo e matala ó seguinte. Hanwell non dixera nada para nos ir afacendo á idea. El xa soubera unhas cantas semanas antes que a morte do seu pai era inminente; non foi onda el. Vinte anos despois, o fillo de Hanwell tampouco iría onda Hanwell cando lle chegase a hora. Hai veces que, no transcurso das miñas obrigas profesionais, se me dá por afirmar: “Non creo nos padróns”. A bolboreta que xace cravada no alfinete non ten nin idea da fermosa sombra que traza.

- Nunca asentou –dixo Hanwell–, e agora chegou ao final do camiño–. Unha metáfora curiosa, tal e coma as que lle gustan a Borges, e nós interpretámola ao pé da letra igualmente, coa lembranza do peirao de Brighton en mentes, un Brighton que para nós era a patria de Hanwell e o lugar onde os Hanwell morrían, polo xeral. Cando inda contaba cuns poucos anos de idade, unha vez tiven un soño –nunca o esquecín!– no que alguén ía deixando, encima do meu corpo, seixos deses que hai en Brighton, fríos e lisos, da mesma maneira que os xudeus deixan pedras sobre os seus mortos. Íanse amoreando pouco e pouco sobre o meu cadáver, ata que quedei completamente baixo terra e as familias viñan a merendar sobre min sen elas o saberen, posto que eu xa me convertera en rocha firme ao igual que lles pasara ao resto dos Hanwell (segundo a lóxica do meu soño) desde que houbo Hanwells en Inglaterra. Non obstante, eu son unha Hanwell e renunciei ao apelido cando casei.