eloxio da tradución

gravado sobre a destrución da Torre de Babel
Cornelisz Anthonisz Teunissen, 1547
Biblioteca Real de Bélxica
elpais.com

na semana na que celebramos o libro, ese obxecto versátil cun deseño apenas modificado ao longo do tempo, é obrigado subliñar a súa relación íntima e próspera coa tradución. a literatura, que a miúdo consumimos vertida doutra lingua, pode cumprir con dignidade tanto a función de captar a curiosidade dun lector solitario durante as horas mortas nun aeroporto como converterse nun refuxio multitudinario para os sentimentos máis complexos e desbordantes. cando inda fumegaba Notre Dame, lectores de todo o mundo botaban man de Víctor Hugo, como se a madeira queimada da súa estrutura se puidera reconstruír coa celulosa das páxinas da súa célebre novela sobre o corcovado Quasimodo. tamén se acudiu a Ernest Hemingway cando o terrorismo atacou a capital francesa ou a George Orwell despois de que Edward Snowden desvelase a rede de vixía mundial.

grazas aos tradutores podemos acceder a esas obras na nosa propia lingua, diferente daquela na que se expresaron orixinariamente. a tradución, xesto político e filosófico que fai realidade o ideal de unión e comprensión alén das fronteiras lingüísticas, é unha ferramenta de resistencia (e de reflexión) contra o pensamento homoxeneizado. nom sei se se terá escrito ou filmado xa unha distopía sobre unha realidade na que se teña erradicado a tradución, un mundo condenado á monotonía lingüística e radicalmente diferente ao noso, baseado na circulación de ideas dun idioma a outro. Orwell plasmou unha variante en 1984 imaxinando a imposición dunha neolingua simplificada ao estremo para gobernar o pensamento da poboación.

toda tradución ensancha a lingua de destino, pois integra novas maneiras de dicir e pensar. é unha viaxe cara o outro, o concepto e a persoa. segundo o editor Roberto Calasso, unha boa tradución nom se recoñece pola súa fluidez, ao contrario do que se acostuma afirmar, mais por todas as fórmulas insólitas e orixinais que o tradutor tivo o valor de conservar e defender. inda así, no noso mundo plurilingüe, a miúdo se segue a ver ao tradutor como sospeitoso de alta traizón por atreverse a verter títulos estranxeiros na súa lingua coa aspiración de reproducir os matices do orixinal. que debía pensar un dos nosos mellores tradutores, o gran Miguel Sáenz, cando trouxo ao español a contundente opinión de Thomas Bernhard acerca de que ‘un libro traducido é como un cadáver mutilado por un coche ata quedar irrecoñecíbel’?

hai outros escritores que, a diferenza do austríaco e os seus acólitos, teñen loado a arte de traducir. Borges dicía que, en realidade, é o texto orixinal o que é infiel á tradución. esta aparente ocorrencia resume unha poética deste oficio que, en lugar de priorizar a correspondencia palabra por palabra, enténdeo como un acto de creación literaria. Nabokov, pola súa banda, colocaba a súa versión ao inglés de Uxío Oneguin, de Pushkin, no cumio da súa contribución ás letras universais.

quen traduce debe arriscar e dosificar a partes iguais e entender que ser fiel nom equivale a ser servil. máis dun teórico ten observado que hai unha flagrante contradición en insistir en que o código ético ao que debe someterse o tradutor se basea na obxectividade e na nom intervención, unha concepción segundo a que se pretende converter a un participante fundamental desta transacción lingüística nunha entidade diáfana cunha existencia, de xeito paradoxal, negada. o tradutor, así entendido, sería un simple instrumento óptico que permite ‘enfocar’ unha obra escrita nunha lingua estranxeira, mais lembremos que calquera lente, incluso a máis precisa, arroxa unha aberración óptica na imaxe resultante. afirmaba Alphonse de Lamartine, ‘na miña opinión, a obra literaria máis difícil é a tradución’, e esa dificultade reside no utópico que é tratar de oír no outro a túa propia voz e, á vez, falar con esa voz allea. só cando se pretende esta quimera, o tradutor cumpre co difícil reto de ser fiel, á vez, a dous amos igual exixentes, o autor da obra e o lector da tradución.

perdemos algo ao traducir un texto dunha lingua a outra? todo acto comunicativo padece pragas de erros e confusións. di un antigo proverbio yiddish que unha persoa oe unha palabra pero comprende dúas. traducir é a arte da aproximación e, por iso, hai que saber convivir co erro. ‘fracasa mellor’, repetía Beckett, porque o fracaso é inevitábel. apuntaba Ivo Andric que é doado descubrir imperfeccións, ou incluso erros, na obra dos mellores tradutores, pero moi difícil comprender a complexidade e o valor do seu traballo. traducimos e seguiremos traducindo, porque, se queremos ampliar as nosas coordenadas e saír ao encontro doutras culturas, nom nos queda outro remedio. ao cruzar a fronteira do idioma, sempre nos confiscan algo na aduana, pero ben merece a viaxe chegar ao destino coa maleta chea. traducir é o trunfo dunha utopía, así que con ela sempre gañamos. a fin de contas, como dixo a poeta Elizabeth Bishop, a arte de perder nom é ningún desastre.

tradución por @xindiriz

texto orixinal autoría de MARTA REBÓN, titulado ‘elogio de la traducción’ en castelán

publicado en Babelia o 26 de abril de 2019

1984, comentario

www.todoporhacer.org

A novela, en xeral, pareceume unha grande obra maestra, xa que resume maxistralmente a vida de aquelas persoas sometidas a un poder totalitario, a súa maneira de vivir, a que temían, a súa situación económica, como vivían a situación... Comento especialmente que o espacio no que se desarrollan as accións, os feitos, posto que, pareceume increíble a transformación do mesmo ao longo de toda a historia. Todo son detalles o cal lle aporta un gran valor a toda a trama. Por outro lado, todo o conxunto da novela aportoume unha nova visión da sociedade, tanto desa época como da actual, axudoume a poder facer comparacións en que cambiou todo o que tiñamos e temos agora. Quizais agora, valoro ou desprecio certos aspectos que antes pasaban desapercibidos, é decir, que coñecía a súa existencia pero que non pensaba en eles, que nunca lle prestaría nin lle adicaría o meu tempo a saber máis sobre eles. En consecuencia, axudoume a comprender os peligros que conleva o ser manipulado constantemente, o ter que acatar ordes.

comentario tirado de "el rincón del vago"

1984

He opened the diary. It was important to write something down. The woman on the telescreen had started a new song. Her voice seemed to stick into his brain like jagged splinters of glass. He tried to think of O’Brien, for whom, or to whom, the diary was written, but instead he began thinking of the things that would happen to him after the Thought Police took him away. It would not matter if they killed you at once. To be killed was what you expected. But before death (nobody spoke of such things, yet everybody knew of them) there was the routine of confession that had to be gone through: the grovelling on the floor and screaming for mercy, the crack of broken bones, the smashed teeth, and bloody clots of hair.

Why did you have to endure it, since the end was always the same? Why was it not possible to cut a few days or weeks out of your life? Nobody ever escaped detection, and nobody ever failed to confess. When once you had succumbed to thoughtcrime it was certain that by a given date you would be dead. Why then did that horror, which altered nothing, have to lie embedded in future time?

He tried with a little more success than before to summon up the image of O’Brien. ‘We shall meet in the place where there is no darkness,’ O’Brien had said to him. He knew what it meant, or thought he knew. The place where there is no darkness was the imagined future, which one would never see, but which, by foreknowledge, one could mystically share in. But with the voice from the telescreen nagging at his ears he could not follow the train of thought further. He put a cigarette in his mouth. Half the tobacco promptly fell out on to his tongue, a bitter dust which was difficult to spit out again. The face of Big Brother swam into his mind, displacing that of O’Brien. Just as he had done a few days earlier, he slid a coin out of his pocket and looked at it. The face gazed up at him, heavy, calm, protecting: but what kind of smile was hidden beneath the dark moustache?

Like a leaden knell the words came back at him:

WAR IS PEACE

FREEDOM IS SLAVERY

IGNORANCE IS STRENGTH

 Nineteen eighty-four

 George Orwell

Penguin Readers, 1949

traducido ao galego por Fernando Moreiras

e publicado como 1984 pola editorial Kalandraka, 2011

Abriu o diario. Era importante escribir algo. A muller da telepantalla comezara con outra canción, e a súa voz parecía cravárselle no cerebro como rachas de vidro afiadas. Procurou pensar en O´Brien, por quen ou para quen escribía o diario, mais no canto diso acabou pensando no que lle pasaría cando o levase a Policía do Pensar. Que te matasen de inmediato era o de menos, pois era de esperar que te matasen; mais antes da morte ( e ninguén falaba disto, aínda que todo o mundo o sabía) cumplía pasar pola rutina da confesión: as súplicas de clemencia arrastrándose polo chan, o son dos ósos ao partir, os dentes rotos, os cabelos pegañentos de sangue… Por que non prescindir duns poucos días ou semanas de vida? Ninguén pasaba inadvertido, e ninguén evitaba a confesión.

Cando sucumbías ao pesacrime, tiñas a certeza de que morrerías nun momento dado. Por que reservar aquel horror para o futuro se nada ía cambiar? Tentou evocar, con máis éxito ca antes, a imaxe de O´Brien. "Encontrarémonos no lugar onde non hai escuridade", dixéralle O´Brien. Sabía, ou cría saber, a que se refería: o lugar onde non hai escuridade era o futuro imaginado, o que nunca vería pero no cal podía participar misticamente sabendo como sería. Con todo, a voz da telepantalla amolábao tanto que non foi quen de proseguir o razoamento. Levou un pito aos beizos, e ao instante caeulle na lingua a metade do tabaco, un amargo po que logo custaba cuspir. Veulle á mente o rostro do Irmán Grande, que desprazou o de O´Brien . Igual que fixera uns días antes, sacou unha moeda do peto e observouna. O rostro devolveulle unha mirada intensa, calma, protectora; mais que clase de sorriso se ocultaba tras aquel mostacho negro? As palabras resoaron coma un lúgubre dobrar de campás:

A GUERRA É PAZ

A IGNORANCIA É FORZA

A LIBERDADE É ESCRAVITUDE

a revolta dos animais, análise

Os animais estaban fartos do trato que recibían por parte do señor Jones, polo que inician unha revolta liderada por Maior. Gañan e establecen os sete mandamentos que dixera  Maior, séntense máis felices porque agora teñen máis liberdade. Os porcos convértense nos líderes pola súa intelixencia e comezan a abusar do seu poder. Pero comeza a haber problemas entre dous destes porcos, Napoleón e Snowball, ata o punto de que Napoleón lanza os cans contra Snowball, pero este consegue fuxir. A partir deste momento, Napoleón eríxese como único líder, e os porcos pasan a ser a clase de élite. O resto dos animais están baixo a ditadura de Napoleón, ameazados polos cans deste. Pouco a pouco os animais van adoptando os defectos do propio humano, polos cales decidiran facer unha revolución. Os porcos van cambiando os mandamentos a partir dos cales se baseaba a granxa para poder xustificar o seu comportamento e actos. Finalmente, os porcos comezan a utilizar roupas vellas do señor Jones e aprenden a camiñar sobre dúas patas. 

Os granxeiros das granxas veciñas deciden establecer relacións amistosas coa granxa dos animais e felicitan a Napoleón polo éxito económico de la finca: os animais dirixidos por Napoleón traballan longuísimas xornadas, alcanzando elevados niveis de produtividade, alégranse coasminúsculas racións de comida, y nunca se queixan ante os porcos. Un día, Napoleón e os porcos invitan aos humanos a comer na granxa, dándose conta os animais da granxa que os seus líderes son coma os humanos xa que adoptaron completamente a súa conduta.Ao final a ditadura de Napoleón conságrase quedando un único mandamento, que todos os animais son iguais, pero algúns son máis iguais que outros.

Nesta obra, George Orwell realiza unha sátira do réxime soviético de Stalin, polo que algúns animais teñen a súa correspondencia con personaxes históricos reais. O señor Jones sería o zar de Rusia, Maior correspondería con Lenin por ser o ideólogo da revolución. Napoleón representaría Stalin, pola súa política de restricción de liberdades e porque adopta medidas que só melloran a súa propia vida e a do resto dos animais. Snowball sería Trotski, xa que o principio era un dos líderes pero que posteriormente veuse obrigado a exiliar da granxa. O resto dos animais da granxa que se atopan baixo a ditadura de Napoleón e traballan para el representan o proletariado e campesiñado. Con estas personificacións, o autor a parte de facer unha crítica sobre a corrupción do socialismo soviético na época de Stalin, tamén mostra a relación entre seres humanos e animais, dándolles a estes unha personalidade, e poñéndoos ao mesmo nivel intelectual e racional co home, representando así a brutalidade sufrida por eles.

texto tirado do artigo correspondente da galipedia

a revolta dos animais

Mr. Jones, of the Manor Farm, had locked the hen-houses for the night, but was too drunk to remember to shut the popholes. With the ring of light from his lantern dancing from side to side, he lurched across the yard, kicked off his boots at the back door, drew himself a last glass of beer from the barrel in the scullery, and made his way up to bed, where Mrs. Jones was already snoring.

As soon as the light in the bedroom went out there was a stirring and a uttering all through the farm buildings. Word had gone round during the day that old Major, the prize Middle White boar, had had a strange dream on the previous night and wished to communicate it to the other animals. It had been agreed that they should all meet in the big barn as soon as Mr. Jones was safely out of the way. Old Major (so he was always called, though the name under which he had been exhibited was Willingdon Beauty) was so highly regarded on the farm that everyone was quite ready to lose an hour's sleep in order to hear what he had to say.

At one end of the big barn, on a sort of raised platform, Major was already ensconced on his bed of straw, under a lantern which hung from a beam. He was twelve years old and had lately grown rather stout, but he was still a majestic-looking pig, with a wise and benevolent appearance in spite of the fact that his tushes had never been cut. Before long the other animals began to arrive and make themselves comfortable after their different fashions. First came the three dogs, Bluebell, Jessie, and Pincher, and then the pigs, who settled down in the straw immediately in front of the platform. The hens perched themselves on the window-sills, the pigeons uttered up to the rafters, the sheep and cows lay down behind the pigs and began to chew the cud. The two cart-horses, Boxer and Clover, came in together, walking very slowly and setting down their vast hairy hoofs with great care lest there should be some small animal concealed in the straw. Clover was a stout motherly mare approaching middle life, who had never quite got her figure back after her fourth foal. Boxer was an enormous beast, nearly eighteen hands high, and as strong as any two ordinary horses put together. A white stripe down his nose gave him a somewhat stupid appearance, and in fact he was not of first-rate intelligence, but he was universally respected for his steadiness of character and tremendous powers of work. After the horses came Muriel, the white goat, and Benjamin, the donkey. Benjamin was the oldest animal on the farm, and the worst tempered. He seldom talked, and when he did, it was usually to make some cynical remark for instance, he would say that God had given him a tail to keep the flies of, but that he would sooner have had no tail and no flies. Alone among the animals on the farm he never laughed. If asked why, he would say that he saw nothing to laugh at. Nevertheless, without openly admitting it, he was devoted to Boxer; the two of them usually spent their Sundays together in the small paddock beyond the orchard, grazing side by side and never speaking.

Animal Farm

George Orwell

 Publicada o 17 de agosto de 1945 por Secker and Warburg (Londres).

Traducida ao galego por Xose Antón López Dobao e publicada como

A revolta dos animais

Santiago de Compostela, edicións Positivas, 1992.

 

O señor Jones, o dono da Granxa Manor, pechara os galiñeiros pola noite, pero estaba bébedo de máis para lembrarse de pecha-las ventás. Co anel  de luz do foco a bailar dun lado para outro, cruzou o curral randeando, tirou as botas diante da porta de atrás, bebeu unha última xerra de cervexa de barril que tiña na cociña e marchou para a cama, onde xa a señora Jones roncaba.

En apagándose a luz do cuarto, un barullo percorreu os pavillóns do casal. Andara todo o día a voz de que o vello Maior, o esbrancuxado porco premiado, tivera un soño estraño a noite anterior e desexaba comunicárllelo aos animais. Acordaran xuntarse todos na corte en canto o señor Jones desaparecese de diante deles. O vello Maior –así lle chamaban sempre, aínda que era Willingdon Beauty o nome co que o presentaran á exposición- era tan respectado que a ninguén lle importaba perder unha hora de sono por escoitar canto el tivese que dicir.

Contra a parte posterior da corte, encol dunha especie de estrado, estaba xa o Maior acomodado no seu leito de palla, baixo unha lámpada pendurada da trabe. Tiña doce anos e puxérase ultimamente bastante grollo, pero conservaba aínda un aspecto maxestuoso, de porco sabio e nobrote, a pesar que endexamais lle cortaran os cabeiros. Moito antes empezaran a chegar os outros animais que se colocando en diferentes posturas. Apareceron primeiro os tres cans, Bluebell, Jessie e Pincher, e despois os porcos, que se estarricaron na palla xusto diante do estrado. As galiñas pousaron nos peitorís, voaron as pombas ata as vigas, as ovellas e mailas vacas deitáronse detrás dos porcos e comezaron a remoer. Boxer e Clover, as dúas bestas de tiro, chegaron camiñando de vagar e pousaron moi a modo os seus enormes cascos peludos por medo a que puidese haber algún animaliño agochado na palla. Clover era unha egua rexa de aspecto maternal e idade madura que nunca dera recuperado a súa figura despois de pari-lo cuarto potro. Boxer era un cabalo enorme, de case dezaoito palmos de altura, que posuía a forza de dúas bestas xuntas. Unha liña branca baixo os fociños dáballe certa apariencia estúpida; e de veras non posuía unha intelixencia superior, pero todos o respectaban pola súa rectitude de carácter e pola súa gran capacidade de traballo. Tralos cabalos chegaron Muriel, a cabra branca, e Benxamín, o burro. Benxamín era o animal máis vello da granxa e o que peor xenio tiña. Poucas veces falaba, e normalmente só o facía para botar algún comentario cínico. Por exemplo, adoitaba dicir que Deus lle dera un rabo para axota-las moscas pero que prefería non ter moscas nin rabo. Era o único animal da granxa que nunca ría. Se lle preguntaban por que, contestaba que non vía razóns para facelo. Con todo, aínda que non o admitía abertamente, apreciaba a Boxer; ámbolos dous pasaban os domingos no agro de detrás do pomar, pacendo xuntos, sen falaren para nada.