sábado, 8 de decembro de 2018

Eugene Nida, ama ao Sr con todo o teu fígado

Eugene Nida
durante unha conferencia
Vic, Catalunya, 1996
wikipedia.es

a tradución ten oscilado sempre entre a literalidade e a interpretación ad sensum, segundo o seu sentido. os textos relixiosos case sempre se teñen traducido ad verbum, pois, por definición, a 'palabra de Deus' nom pode someterse a interpretación. Tyndale, Dolet, Encinas e moitos outros pagaron coa vida a ousadía de traducir os textos bíblicos de xeito que se entenderan.

desde mediados do XX tense producido unha verdadeira revolución, pois nom só nom se queima a ninguén por traducir a Biblia, senón tampouco por facelo de xeito que o vulgo poida entender o seu discurso (inda que nom os seus arcanos). centos e ata miles de millóns de habitantes do planeta poden ler hoxe ese libro na súa propia lingua, inda que ignoren que é, en gran parte, grazas ao empeño dun home do que seguramente nunca oíron falar, Eugene Nida (Oklahoma, 1914 - Madrid, 2011).

formado en linguas clásicas, teoloxía e lingüística e ordenado sacerdote baptista, pronto se cuestionou por que, se o Novo Testamento se escribiu en koiné, a lingua común grega, a súa versión nas linguas contemporáneas se envolvía nunha linguaxe rancia, huera e a miúdo inintelixíbel.

estivo a cargo das traducións da Bible Society of America, durante medio século e formou a tradutores nativos de case 200 linguas, sobre todo do III Mundo, para ofrecer traducións adaptadas ás súas culturas.

entrelazando disciplinas (lingüística, sociosemiótica, antropoloxía, lexicoloxía, teoría da comunicación), Nida establece o principio da 'equivalencia dinámica (ou funcional)', é dicir, o equilibrio entre a comprensión do contexto do orixinal e o seu correlato na lingua traducida, tendo sempre en conta os parámetros culturais do lector.

segundo este principio, a tradución correcta nalgunhas linguas africanas de 'ama ao Sr con todo o teu corazón' sería 'ama ao Sr con todo o teu fígado', xa que os seus falantes sitúan neste órgano a sé dos sentimentos. para algúns fundamentalistas isto é anatema e teñen tachado a Nida ata de herexe.

a puxanza das teorías de Nida e o seu intenso labor de campo nom só beneficiaron as linguas indíxenas ou minoritarias, algunhas das cales se alfabetizaron ou puideron forxar certas identidades (como o fenómeno da teoloxía da liberación), senón que marcaron tamén a tradución da Good News Bible (1976), realizada en inglés para lectores nom nativos, que ten superado os 200 millóns de exemplares.

propiciou a edición dos textos hebreo e grego de ambos Testamentos (publicados polas Sociedades Bíblicas Unidas), inigualábeis polas súas exhaustivas exexeses e imprescindíbeis hoxe para calquera tradutor da Biblia. como é o dicionario bíblico semántico que deseñou co mesmo fin.

durante medio século visitou 80 países, impartindo conferencias e seminarios, escribiu 40 libros (entre eles obras capitais como towards a Science of Translating e, con Charles Taber, the Theory and Practice of Translation) e numerosos artigos, sempre nun estilo claro, simple e conciso. fundou dúas revistas, Practical Anthropology e the Bible Translator.

pronto se viu que a súa idea de tradución era aplicábel a calquera tipo de textos e por iso foi adaptada de mil maneiras. pero por encima de todas as teorías da tradución destaca a súa, inconfundíbel e clara.

escribiu que 'aos mellores tradutores sóbranlle todas as teorías'. para el a tradución nom era unha teoría, mais si oficio, artesanía. contaba que, cando o seu equipo estaba a traducir a Biblia en Xapón, preguntáronlle: 'e se agora se entende, que farán os predicadores?'.

era un gran pensador da tradución mais tamén un home moi xeneroso, bondadoso, sinxelo, cortés, que cultivaba rosas no seu xardín e amizades por onde ía. falaba castelán, que aprendeu en México, e outra media ducia de linguas. morreu horas antes de recibir as probas do seu último libro.

tradución e adaptación por @xindiriz
texto orixinal publicado por POLLUX HERNÚÑEZ en el país, 2011

venres, 7 de decembro de 2018

Hernán Sabaté, o tradutor pianista

google +
Hernán Sabaté Vargas (Barcelona, 1953-2011) finou logo de loitar durante anos contra un cancro, só sete días antes de recibir o VI premio Esther Benítez, concedido polos seus propios colegas e do que, precisamente por ese feito, estaba especialmente orgulloso.

os seus compañeiros e compañeiras de profesión consideraron que a súa tradución da novela de James Ellroy sangre vagabunda, realizada conxuntamente con Montserrat Gurguí, merecía galardón.

comezara a traducir libros en 1976 porque 'gustábame ler e dábaseme ben o inglés, así que me pareceu boa idea'. desde aquela traduciu autores como Stephen King, Anne Rice, Arthur C. Clarke, Nadine Gordimer, Ken Follet, Patricia Cornwell, Ursula K. Le Guin, Isaac Asimov ou John Connolly.

en 1996 decidiu dar un lixeiro cambio de rumbo á súa carreira e propúxolle a Montserrat traducir un libro a catro mans. compartir dúbidas e solucións de tradución resultoulles tan estimulante aos dous que continuaron facéndoo.

Hernán, quizás unha excepción á norma, conseguiu chegar a vivir exclusivamente da tradución. no portal do ISBN hai case 500 entradas ao seu nome, todas traducións.

dicía de si mesmo que era un pianista que se puña diante dos libros como se fosen partituras e ía tocándoas. para Hernán, os tradutores debemos ser obreiros, albaneis, os xornaleiros da literatura, mensaxeiros anónimos das letras alleas. para el, ser invisíbeis era un don que hai que devolver con esforzo, honestidade e paciencia. o mesmo tiña que se tratara da peor das novelas de serie rosa que fose o jamesellroy máis difícil. todo era traballo, todo se tiña que facer ben.

el dicía que traducía para paliar a fame de comida, nom a sede de trascendencia.

@xindiriz

FONTES:
Teresa SOLANA Hernán Sabaté, la voz de James Ellroy en español
Andrés EHRENHAUS un recuerdo para Hernán Sabaté - club de traductores literarios de Buenos Aires
Hernán Sabaté Vargas - malapartiana.wordpress

venres, 30 de novembro de 2018

Erin Moure: "Aprendín galego para traducir a poesía de Chus Pato"

prismmagazine.ca
Erin Moure naceu en Calgary, Alberta en 1955 e estudou na Universidade de Calgary e na de Columbia Británica.

vive en Montreal, Quebec.

escribe poesía e traduce. na súa faceta tradutora traballa con textos de diversas linguas, que traslada ao inglés; entre elas o galego.

traduciu ao inglés a Rosalía de Castro, Chus Pato e Lupe Gómez.

ademais ten vinculación coa Universidade de Vigo a través do Seminario de Investigación de Feminismo e Resistencias desde 2008, sendo nomeada doutora honoris causa en 2015.

se tivera que elixir algunhas palabras ou frases para definirse, cales serían?

no meu sitio web, digo en inglés que ademais que ser poeta e tradutora son: allergic person, friend, lesboqueer, cyclist commuter, small footprint on earth, cook. digo isto en inglés porque publico poesía e traducións en inglés, e o meu público é inglés falante, na súa maioría ... o feito básico da miña existencia na terra é que teño alerxias mortais e asma ... xa coñezo o que é morrer, mesmo se non coñezo, claro, a morte ... así que as miñas amizades sonme moi importantes, e vivir unha vida modesta, e gozar do tempo e da presenza dos seres queridos. é todo isto que estas palabras queren indicar ...

fálase moito de que só alguén que escriba poesía pode traducila; que opina?

para traducir poesía cómpre atención ao funcionamento da linguaxe en todos os niveis, así que alguén que xa intentaba escribir poesía ten coñecementos dos seus retos que lle poden axudar na tradución ... pero hai moitos que escriben poesía que non teñen esa atención particular á linguaxe e así non a poden traducir (esa xente fai versións súas dos poemas pero son paráfrases ou interpretacións ou borradores; non son traducións). e hai non-poetas que poden entrar nos retos dun verso, dun poema, e traducilo moi ben ...

onde radican os problemas da actividade tradutora dentro do panorama cultural no contexto no que está vostede instalada?

en Canadá, onde temos dous idiomas oficiais ao nivel federal, non hai apoio cultural federal para quen traduce estranxeirxs para canadenses, e en Québec, non hai apoio cultural para quen traduce cara ao inglés. teño que 'exportar' o que fago ... é moi difícil introducir obras na cultura canadense, sen apoio; no meu ver, temos tendencia de mirar, mimar e imitar en exceso o que está de moda nos Estados Unidos ... ca pasaxe do tempo, curiosamente, publico máis aos Estados Unidos, onde hai máis cultura de apropiación doutras culturas. así polo menos a tradución entra, as obras entran alí (e hai moitxs bos e boas poetas alí tamén con moita sensibilidade e nada de apropiación ... como aquí en Canadá pero nos EEUU hai máis posibilidades de publicar ...

a tradución, a de textos poéticos especialmente, ten máis de creación ou de re-creación?

ten de todo ... de consideración lingüística, de saber xulgar o que fai @ poeta orixinal, de entender os seus retos, de coñecer o léxico e a historia do idioma no que introduces a obra, e de proceder con curiosidade, paciencia, escoitando ... cada obra ensina á tradutora como quere ser traducida, se escoitas. da creación ou da re-creación? hai de todo ... porque non só cambias de idioma, traes a obra noutra cultura, con referencias distintas ... unha vaca en galego, por exemplo, encaixa toda unha historia de referencias e de política social que non ten a Canadian cow in English! Así é un reto presentar esa vaca como cow sen baleirar a pobre besta de toda realidade ...

podería esbozar a súa rutina de traballo?

son traballadora autónoma ... érgome cedo, normalmente ás 6, e traballo 7 días por semana (menos pola finde) ... gústame moitísimo vivir nos idiomas; é un luxo tremendo.

coas traducións de poesía fago unha versión inicial e despois leo e releo e sigo facendo cambios; até 20 revisións ás veces! escribo tamén prólogos e limiares e posfacios e textos así, e presentacións das obras unha vez publicadas, sempre intentando achegar a obra ao público ... e busco publicacións en revistas, traduzo entrevistas coas autoras orixinais para ampliar a súa presenza en inglés, ... non cobro ou case non cobro para traducións de poesía, así traduzo máis agora que son semi-xubilada ...  

no caso de ensinar tradución ou interpretación, que tres consellos básicos lles daría ao seus alumnos?

ler ... ler moito ... ler aínda máis. ir ás exposicións de arte. escoitar música. estudar a historia da túa literatura, e ... manter un caderno de lecturas onde escribes unhas citas de cada obra, e onde intentas de entender a súa cultura, o seu ámbito, ao que responde a obra ...

a súa ‘wikipedia’ en lingua inglesa menciona que vostede aprendeu galego para poder traducir a poesía de Chus Pato; é iso certo?

é certo, si. atopei o seu libro m-Talá cando só estaba na libraría (quizás fose en 2001) para mercar uns casetes de cancións para nenos. acho de inmediato que tiña un libro incríbel nas mans, e quería aprender galego para traducilo. e, como dicimos en inglés, the rest is history!

que opinión lle merecen outros proxecto de tradución individual ou colectivo que teñan a ver coa lingua galega?

penso nos moitos proxectos que articula e organiza Manuela Palacios ... teñen todos moito valor porque organiza as publicacións con editoras coñecidas afincadas en ámbitos onde se fala a lingua inglesa ... en Irlanda, no seu caso. Migrant Shores: Irish, Moroccan and Galician Poetry, e Six Galician Poets, por exemplo, libros excelentes e dispoñíbeis en Amazon ... Manuela tamén traballa para difundir e dar a coñecer, presentacións, ... os libros non desaparecen unha vez publicados.

teño lido que hai catro enormes influencias sobre a súa escrita poética: ‘landscape of cars, your mother going to work, your mother teaching you to read, and in a small way losing your sense of touch’, ten influencias semellantes no relacionado coa súa actividade de tradutora?

aí! esa é unha cita moi vella que alguén puxo en wikipedia! no meu ver, non ten moito que ver co que fago ... eu non controlo o que está en wikipedia. en realidade non reflicte moito o que fago, escribo, penso, traduzo ... hai que dicir que galipedía é unha referencia que ten máis valor que wikipedia en inglés ...

como se levan a poesía e a tradución na seu día a día? existe algún vaso comunicante entre as dúas? rifan? lévanse ben?

son dúas alas dunha mesma práctica de escritura. dedico a miña vida á poesía ... a tradución da poesía incríbel dunha Chus Pato ou unha Rosalía de Castro ou unha Chantal Neveu (do francés) é algo importante para min ... 

que proxectos lle gustaría afrontar? por que?

poesía difícil, fragmentada, poesía que obra nos límites!, porque me interesan os retos ... aprendo moito ... comparto moito ...

de poder contárnolo, en que traballa na actualidade?

teño tres libros na fase de pre-publicación (aparecerán en 2019), o meu The Elements, e a miña tradución de Lupe Gómez, Camouflage ... e unha co-tradución con Roman Ivashkiv dun poemario de Yuri Izdryk do ucraíno ao inglés, Smokes.

na fase de tradución teño o próximo de Chus Pato e un poemario de Chantal Neveu, poeta quebequesa, La vie radieuse, que traduzo ao inglés, e mais un libro-non-libro de poemas escollidos de Uxío Novoneyra, que ten o título en inglés de The Uplands.

tamén estou cun proxecto de poemas escollidos da poeta canadense Sharon Thesen, que vou editar para un editorial, espero, nos Estados Unidos. teño 3 outros proxectos de poesía miña en proceso tamén, e un proxecto de micro-contos (un día terei tempo ...).

agora o que é urxente (antes da fin do ano) son dous ensaios, un sobre a tradución de poesía, ámbito Quebequés; e outra sobre unha obra por un poeta canadense, Stephen Collis, sobre outra poeta moi importante, Phyllis Webb, que cesou de escribir hai anos. a obra de Stephen trata do 'non-escribir'.

grazas por todas estas preguntas, Xosé Manuel, e unha aperta grande aos lectores e ás lectoras ...

NOTA: entrevista realizada por email
@xindiriz

mércores, 7 de novembro de 2018

a derrota de Sinbad

ILUSTRACIÓN DE TURCIOS
babelia, el país
o incrédulo de Sari fregaría unha e outra vez os ollos se soubese o que se conta das navegacións e os naufraxios do vello Sinbad. coas traducións de Cunqueiro cómpre ser tan cauteloso como coas lendas sobre as illas Cotovías. postas unha a carón da outra, as edicións en linguas estranxeiras locen tan luminosas como as sete laranxas do mariño na alborada, pero polo miúdo aparentan outra cousa. con todo, aí están: no apartado de monografías, a Biblioteca da Tradución Galega (Bitraga) testemuña 35 distintas. o creador do incerto señor Hamlet pódese ler en castelán, asturiano, catalán, éuscaro, francés, inglés, alemán, italiano e árabe, da súa man ou levado por outras.

o máis traducido dos seus textos é xente de aquí e acolá (1971). Basilio Losada, Sheila Ingrisano e Rosendo Ferrán puxérono en castelán, inglés e francés para unha singular colección de Iberia a finais dos oitenta. o propio Cunqueiro levouno ao castelán la otra gente (1975)- e Mikel Iriarte e Concha Prieto ao éuscaro e o asturiano. máis para acó publicáronse aínda outras dúas edicións en francés e inglés: Galiciens, corbeaux et parapluies (Actes du Sud, 1992), tradución do castelán por François Maspero, e Folks from Here and There (Small Stations-Xunta, 2011), directamente dende o galego da man de Kathleen March, tradutora tamén de Otero Pedrayo e Rosalía.

outras cinco linguas coñecen versións d'as crónicas do sochantre (1956). a desaparecida Elke Wehr, tradutora tamén de Merlín e familia (1955) e de escritores como Manuel Rivas, Cortázar ou Roberto Arlt, entre outros, partiu da autotradución do autor ao castelán para a edición alemá de 1996, o mesmo que Claude Bleton na versión francesa de Actes du Sud (1992). Giovanni Allegra encargouse do italiano (1983) e Milio Rodríguez Cueto do asturiano, lingua á que se verteron en total seis cunqueiros. fóra de española e a galega, ningunha outra literatura chegou tan lonxe.

para Awda al-Sinbad al-'aguz ila al-guzur (2006), a edición árabe que publicou unha editorial de Rabat coa colaboración do Instituto Cervantes e a Xunta, Larbi El Harti non partiu tampouco do libro que publicara Galaxia en 1961, senón do que tirara Argos ao ano seguinte en Barcelona. cuando el viejo Sinbad vuelva a las islas tamén o asinaba Cunqueiro. 'algúns tenden a pensar que a versión castelá, por ser posterior, é a definitiva', advirte a escritora Rexina Vega, quen lle dedicou ao asunto a súa tese de doutoramento, 'en realidade, son dúas variantes dun único texto ideal'.

ao refutar o mito do fabulador intuitivo e trapalleiro, Rexina Vega constrúe 'un escritor bilingüe que xoga na fronteira cunha conciencia clarísima'. Cunqueiro, argumenta, non escribe en castelán, senón nunha interlingua. 'padece a neurose do tradutor, pero de maneira extrema. na súa vontade de ser asumido por un sistema que non é o seu, emprega unha lingua pirotécnica. trata de ser máis nativo que o nativo. e do outro lado, na sintaxe e no léxico nótaselle tamén unha tendencia a conservar a estranxeiría. nese diálogo entre dous sistemas lingüísticos hai achados expresivos'.

a autora de cardume, novela que ela mesma verteu ao castelán, cre que a autotradución está en exceso 'criminalizada' en GZ. 'se coñecemos os dous códigos, o natural é que autotraduzamos as nosas obras. é o máis natural, somos duplos. o outro é unha convención política. e a Cunqueiro, que é un macrotexto, esta segmentación non lle fai ningún ben. o mellor que escribiu é a súa última novela, el año del cometa. aí está todo, pero queda en terra de ninguén. a nós resúltanos moi difícil de asumir porque está en castelán, e en España non o van reivindicar nunca'.

fóra dos seus propios libros e desa práctica 'delicada' que acusa problemas de adscrición, Cunqueiro tamén traduciu abondo. sobre todo, poesía. recordábano hai pouco Xosé-Henrique Costas e Iago Castro Buerger no limiar de poesía 1933-1981 (Galaxia). tanto na revista Nós, onde amosara a Hölderlin, como nas publicacións nas que colaborou na posguerra, como la Noche, Galicia emigrante ou os suplementos literarios de Faro de Vigo, o escritor trouxo para o galego textos de Joan Teixidor, Anna Akhmatova, William Blake, Emily Dickinson, Baudelaire, Kavafis, Leonard Cohen, anónimos xaponeses do século VII ou poetas beat norteamericanos.

os poemas que traduciu e publicou no caderno semanal Letras da cabeceira viguesa ocultounos baixo unha vintena de pseudónimos. os máis frecuentes, din Costas e Castro Buerger, foron Álvaro Labrada e Manuel María Seoane, tamén nas súas siglas. nomes cos que tamén asinaba as versións que os dous investigadores engloban agora na súa poesía apócrifa. versos de escritores que nunca existiron ou dos que non se atopou pegada até agora, como os falsos poetas suecos Erik Triggvason e Frank Sigmundson, a danesa Argret Svaden ou os italianísimos Enzio Buoncompagni e Giorgi Cantalupo. alófonos fantásticos, outras Cotovías.


texto de IAGO MARTÍNEZ, publicado en elpaís, edición GZ, caderno Luces, 23 de decembro de 2011
esta versión está lixeiramente adaptada (texto orixinal)

luns, 5 de novembro de 2018

o xeneral Beceiro Amado, o primeiro tradutor ao galego de 'El Quijote'

Beceiro Amado
GZÁrtabra

o 8 de novembro de 2013 o presidente da RAG presentou ante os medios a doazón feita por Juan Luis Beceiro García, avogado ferrolán residente en Madrid, que entregaba oito enormes tomos escritos a man con 'letra de imprenta' por seu pai, Juan Beceiro Amado.

o feito contiña dúas características subliñábeis, Beceiro pai fora xeneral de infantería do exército español e nos seus manuscritos estaba íntegra a primeira tradución ao galego completa coñecida de El Quijote de Miguel de Cervantes: no cuarto tomo dos manuscritos figuran unha data e un lugar: ‘Granada, 19 do San Martiño do ano 1970’. anteriormente, o académico Leandro Carré Alvarellos afrontara a tradución da obra pero tan só rematara os capítulos XXV e XXVI.

Beceiro traducira tamén ao galego, e incluira nos tomos doados polo seu fillo, outros cumios da literatura universal: Lazarillo de Tormes, a Odisea, Hamlet, e Contos e Leendas da’Eirín.

Juan Beceiro naceu en Ferrol en 1903. en 1918 era alumno de infantería, no 21 alférez e no 23 tenente na guerra de África. de volta en Ferrol, ascendeu a capitán e casou con Elisa García Dopico. no 34 mandou unha compañía na represión da revolución de Asturias e o 18 de xullo do 36 estaba en Ferrol, pasando a ingresar as filas do bando ‘nacional’ e participando en numerosas accións de guerra, en Castela e Teruel, onde ascendeu a comandante. o final da guerra pasouno en Extremadura.

logo foi destinado a Ferrol, Madrid, Salamanca, Valladolid e Melilla, ata chegar a xeneral de brigada en 1961. ao pasar á reserva, por consello médico, buscou un clima cálido e instalouse en Granada, onde inicia o seu labor literario e de tradución. finou en Madrid en 1990, durante unha visita aos fillos.

seica nunca falaba da guerra. seica era calado e discreto. tiña ademais unha vocación literaria propia, sendo autor de moitas narracións curtas, que nunca quixo publicar. tamén escribiu unha obra lexicográfica co título comentos, follas dun vocabulario galego-castelán, onde intercala texto propios e explicacións sobre os termos recollidos; tamén inédita.

en xuño de 2017 proxectouse no Ateneo Ferrolán un vídeo elaborado por Carlos Laíño con guión de Siro López sobre Beceiro Amado, un vídeo divulgativo para explicar que o galego nom é nim de dereitas nim de esquerdas, nim de militares nim de civís, o galego é de todosLópez tamén recalca que, daquela, escribir e traducir en galego equivalía a posicionarse contra o réxime.

@xindiriz
FONTES: ‘el general que tradujo el quijote al gallego’ (abc) 2013
‘Juan Beceiro Amado, un xeneral ferrolán que traducía ao galego obras clásicas da literatura’ (diario de ferrol) 2013
‘entregan a la RAG traducciones de Beceiro Amado’ (la opinión) 2013
homenaje a Beceiro Amado como símbolo del gallego’ (voz de GZ), 2017

luns, 29 de outubro de 2018

Umberto Eco e os catorce indicios de fascismo

imaxe tirada de 'el centinela'

Umberto Eco medrou no réxime fascista de Mussolini, ‘certamente unha ditadura, pero nom totalmente totalitaria, nom pola súa brandura mais pola fraqueza filosófica da súa ideoloxía. ao contrario do que se pensa, o fascismo en Italia nom tiña unha filosofía distintiva. tiña, sem embargo, estilo, ‘un xeito de vestir – bastante máis influínte, coas súas camisas negras, que Armani, Benetton ou Versace nunca vaian ser’.

o humor negro do comentario indica un consenso crítico sobre o fascismo, que, como forma de nacionalismo extremo que é, adquire as características da cultura nacional que o orixina.

pode que sexa excesivo que unha soa palabra se poida referir a tantas manifestacións culturais de autoritarismo, por toda Europa e incluso Sudamérica. Italia tería sido ‘a primeira ditadura de dereitas que se fixo dona dun país europeo’, e pasou a denominar o sistema político. pero o que estraña a Eco é ‘por que a palabra fascismo se converteu nunha sinécdoque, é dicir, unha palabra que podería usarse para diferentes movementos totalitarios’. por dicir algo, o fascismo era un totalitarismo pouco definido, unha amalgama de diferentes ideas políticas e filosóficas, un avesporeiro de contradicións.

mentres Eco cre firmemente que so houbo un nazismo, ‘o xogo fascista pode xogarse de maneiras distintas, e o nome do xogo nom cambia’. Eco reduce as calidades do que chama ‘fascismo arquetípico’ ou ‘fascismo eterno’ a catorce características ‘típicas’, que nom se poden organizar sistemáticamente: contradinse e son típicas doutros tipos de despotismo ou fanatismo. pero abonda que unha delas estea presente para que o fascismo vaia medrando en torno a ela.

1. o culto á tradición – ‘só hai que observar o programa de todos os movementos fascistas para atoparnos cos pensadores tradicionalistas máis importantes. a gnose nazi foi alimentada por elementos tradicionalistas, sincréticos e ocultistas’.

2. o rexeitamento da modernidade – ‘a Ilustración e a Idade da Razón son consideradas como o comezo da depravación moderna. neste sentido o fascismo arquetípico pode definirse como irracionalismo’.

3. o culto á acción pola acción – ‘actuar é algo belo en si mesmo, e debe facerse antes, ou sen, reflexión previa. pensar é un xeito de castración’.

4. disentir é traizón – ‘o espírito crítico fai distincións, e distinguir é un sinal de modernidade. na cultura moderna a comunidade científica valora disentir como maneira de mellorar o coñecemento’.

5. medo ás diferenzas – ‘o primeiro atractivo dun movemento fascista é un chamado contra os intrusos. o fascismo arquetípico é racista por definición’.

imaxe tirada de 'wikipedia'
6. apelación á frustración social – ‘unha das características máis típicas do fascismo histórico era o chamado á unha clase media frustrada, unha clase que padece crise económica ou se sinte humillada politicamente, e atemorizada pola presión de grupos sociais inferiores’.

7. obsesión polas conspiracións – ‘os seguidores deben sentirse asediados. o xeito máis doado de resolver a conspiración é apelar á xenofobia’.

8. o inimigo é tanto forte como feble – ‘mediante un continuo cambio no enfoque retórico, os inimigos son simultaneamente demasiado fortes e demasiado febles’.

9. o pacifismo equivale a negociar co inimigo – ‘para o fascismo arquetípico nom hai loita pola vida mais, pola contra, a vida vívese para loitar’.

0. desprezo polos febles – ‘o elitismo é un aspecto típico de calquera ideoloxía reaccionaria’.

1. todos somos educados para converternos en heroes – ‘na ideoloxía do fascismo arquetípico, o heroísmo é a norma. este culto ao heroísmo está estreitamente ligado ao culto á morte’.

2. machismo e armas – ‘o machismo implica tanto desdén polas mulleres como intolerancia e condena dos hábitos sexuais nom standard, desde a castidade á homosexualidade’.

3. populismo selectivo – ‘no noso futuro haberá un populismo de tv ou internet, no que a resposta emocional dun grupo selecto de cidadáns será representada e aceptada como a Voz do Pobo’.

4. o fascismo arquetípico fala unha neolingua – ‘todos os manuais escolares nazis ou fascistas facían uso dun vocabulario empobrecido, e unha sintaxe elemental, para limitar os instrumentos do razoamento complexo e crítico’.

o texto completo do que se tirou esta listaxe abreviada está dispoñíbel en the NY Review of Books
tradución mala por @xindiriz

xoves, 18 de outubro de 2018

Raymond Williams e por que a cultura importa. cultura e civilización

Raymond Williams
IMAXE TIRADA de 'Poemas del Alma'
Raymond Williams, e por que a cultura importa

este ano celébrase o vinte cabodano (agora o 30) da morte de Raymond Williams, un dos pensadores máis monumentais do século XX. ven de publicarse unha soberbia biografía sobre el, Raymond Williams, a vida dun loitador, a cargo de Dai Smith, considerado un dos mellores estudosos da cultura galesa e da historia do noso tempo. Smith cartografa a pasaxe de Williams desde a fronteira de Gales, onde seu pai era ‘gardagullas’, a Cambridge e máis tarde cara o ensino para adultos, unha vocación elixida por razóns políticas ao igual que os seus colegas da 'nova esquerda', Richard Hoggart e E.P. Thompson.

num dos poucos momentos de desencanto que tiña, Williams díxome que a diferenza entre ensinar a adultos e a universitarios nos 50s era 'ensinar ás fillas dos médicos e nom aos fillos'. mais nunca dubidou que un goberno laborista digno de tal nome tería que realizar fortes investimentos no que denominaba 'as institucións de cultura e educación popular' e arramplou contra todos eles, desde Clement Atlee ata Harold Wilson, por nom telo feito.

nun ensaio pioneiro escribiu que 'a cultura é ordinaria', e a súa vida foi un exemplo diso. viu a transición desde as 'Black Mountains' ata os soñadores pináculos de Cambridge como algo para nada infrecuente: a clase traballadora galesa da que proviña sempre producira escritores, mestres e activistas políticos coma el mesmo.

ata o final, considerou a comunidade rural e politicamente consciente na que se criou, coa súa afabilidade e espírito asociativo, como unha cultura moito máis xenuína que o Cambridge no que ocupaba unha cátedra, un centro de aprendizaxe que unha vez describiu acedamente como 'un dos lugares máis groseiros da terra'. a clase traballadora da illa podía nom ter producido a súa cota de 'Miltons' e 'Jane Austens'; pero desde o punto de vista de Williams permitira ver a luz a unha cultura de seu que tiña cando menos tanto valor: institucións dos traballadores duramente gañadas, os sindicatos e os movementos asociativos.

desde a súa prematura morte en 1988, a cultura, poderíase dicir, tense volto algo inda máis ordinario que nunca. nom porque Milton xa se venda nos supermercados; inda que Austen ten escapado das bibliotecas universitarias para proporcionar pracer a millóns de persoas a través do cinema e a televisión.

desafiando os profetas dominantes na cultura, Williams nunca cesou na súa defensa do potencial progresista dos medios. pero tamén cría que estes xeitos tan importantes de diálogo deberíanlle ser arrebatados aos cínicos empresarios que se aproveitaban deles para o seu beneficio. a súa receita para tratar cos Murdochs deste mundo estaba claramente lonxe da súa circunspección habitual: 'estes homes deben ser desaloxados'.

o verdadeiro sentido no que a cultura se fixo mías ordinaria que nunca desde a morte de Williams ten pouco que ver con Dante ou Mozart. un das súas propostas clave foi insistir en que a cultura significaba nom só obras de arte eminentes mais todo un xeito de vida en común.

no noso tempo, a cultura neste sentido - a linguaxe, a herdanza, a identidade, o parentesco, as raíces e a relixión - fixéronse importantes abondo como para matar por elas. algúns homes e mulleres de hoxe dan as súas vidas en nome da cultura, ou toman as doutros. Dante e Mozart pode que sexan 'elitistas', mais cando menos nunca lle arrancaron as extremidades a ningunha crianza.

cultura e civilización

as tres correntes políticas que encabezaban a axenda global a finais do s. XX - o nacionalismo revolucionario, o feminismo e a loita étnica - todas elas sitúan a cultura no corazón mesmo do seu proxecto. nos tres casos, a linguaxe, a identidade e as formas de vida son os termos nos que se configuran e formulan as demandas políticas.

neste sentido, a cultura fíxose parte do problema máis que parte da solución, como si o era para Matthew Arnold e F.R. Leavis. nas formas máis tradicionais de conflito político, as mulleres e homes traballadoras téñense mostrado moito máis inspiradas cando o que estaba en xogo nom era simplemente un soldo para vivir (como coas comunidades mineiras) e si a defensa de todo un xeito de vida. a demanda política que os nosos dirixentes atopan máis complicado derrotar é unha que é tanto cultural como material.

desde inicios do s. XIX, cultura ou civilización foron o contrario a barbarie. existe unha narración que apoia esta oposición: primeiro tiñades barbarie, e logo a civilización foi laboriosamente dragada fóra súas turbias fonduras.

os pensadores radicais, pola contra, sempre consideraron barbarie e civilización simultáneos máis que secuenciais. isto é o que o marxista alemán Walter Benjamin tiña en mente cando declarou que 'todo documento da civilización é ao mesmo tempo un rexistro do barbarie'. por cada catedral, unha sima de ósos. por cada marabillosa obra de arte, o traballo masificado que garantía ao artista os recursos para creala.

a civilización precisa ser arrancada á Natureza por medio da violencia, pero a violencia nom termina aí. sigue viva na coacción utilizada para protexer a civilización unha vez que está establecida - unha coacción que é coñecida entre outras cousas como Estado político.

na actualidade, sen embargo, o conflito entre civilización e barbarie ten cobrado unha xiro sinistro. o que agora encaramos é un conflito entre civilización e cultura, que acostumaban a estar situadas no mesmo lado do balado.

civilización significa reflexión racional, benestar material, autonomía individual e auto-cuestionamento irónico; cultura significa un xeito de vida que é costume, colectividade, paixón, espontaneidade, ímpeto e irracionalidade. xa que logo, nom sorprende comprobar que temos civilización mentres eles teñen cultura. a cultura é a nova barbarie. o contraste entre occidente e oriente estase configurando en torno a un eixo novo.

o problema, sen embargo, é que a civilización precisa da cultura inda que tamén se sinta superior a ela. precísaa porque a súa propia autoridade política nom funciona a menos que poida encaixarse nun xeito específico de vida.

os homes e as mulleres nom se someten de xeito doado a un poder que nom se funde no tecido da súa existencia diaria. e esta é unha razón pola que a cultura continúa a ser tan vital desde o punto de vista político. a civilización nom fai migas coa cultura, mais tampouco pode pasar sen ela. podemos estar seguro que Raymond Williams aportaría a súa sabedoría sobre este misterio.

Terry Eagleon
texto orixinal publicado en
ATC (Against the Current, contracorrente) 137, novembro – decembro 2008
tradución: @xindiriz

luns, 9 de abril de 2018

os que mandan acertan ao considerar o multiculturalismo unha ameaza

fonte da imaxe: Usabilla Blog
hai un problema irresolúbel con iso de introducir os inmigrantes aos valores británicos. nom hai valores británicos. tampouco valores serbios ou peruanos. ningunha nación posúe o monopolio sobre a equanimidade e a decencia, a xustiza e a humanidade. algunhas culturas teñen máis querencia por certos valores que por outros (os árabes, a hospitalidade ou os británicos, a auto-disciplina emocional, por exemplo), mais nom hai nada inherentemente árabe na hospitalidade ou inherentemente británico sobre nom poñerse histérico de súpeto. a tolerancia e a compaixón, como o sadismo e o supremacismo, atopanse en calquera sitio do mundo.

un dos moitos logros da Ilustración máis radical foi rexeitar a idea de que virtude ou vicio dependan da orixe étnica. ninguén é moralmente superior por ter nacido en Boston e nom en Bosnia. os postmodernistas que negan valores universais en nome da diferenza cultural están, de xeito inconsciente, confabulados cos populistas e os conservadores.

os valores morais básicos do dentista musulmán prototípico que emigra a Gran Bretaña coinciden en gran parte cos do típico fontaneiro nado en Inglaterra. ningún dos dous é probábel que crea que mentir ou enganar é o mellor proceder, ou que deban mallar nas súas crianzas. pode que teñan costumes e crenzas distintas, mais o sorprendente é a amplitude do terreo común entre eles a respecto de que significa para mulleres e homes vivir ben. no que respecta á moralidade, é difícil que caiba un papel de liar entre Alá e Xehová.

entón, por que tantos políticos se 'quentan' cos supostos perigos do multiculturalismo? nom deberían simplemente aceptar que os valores morais compartidos están fondamente ancorados nos seres humanos, e que as diferenzas culturais son, polo tanto, irrelevantes? nom en absoluto. desde o punto de vista do poder político, a cultura é absolutamente vital. tanto que o poder nom pode funcionar sen ela. é a cultura, no sentido dos costumes diarios e crenzas dun pobo, o que o fai semellar algo natural e inevitábel, e o transforma nun reflexo e nunha resposta espontáneas.

a menos que a autoridade se encardine nas raíces da experiencia e a identidade da xente permanecerá demasiado abstracto e distante como para gañarse a súa lealdade. se é para asegurarse a súa conformidade, o poder debe adoptar a cor invisíbel da propia vida diaria. e isto é o que coñecemos como cultura. a cultura é o que mantén o poder no seu sitio. cando aqueles para os que cultura equivale a Mansfield Park e a frauta máxica comezan a debater con avidez sobre a cultura en termos de vestimentas, linguaxe e credo relixioso, podes estar razoablemente seguro de que senten que os seus intereses políticos están ameazados.

hai trinta anos, só uns cantos disidentes de esquerda como Raymond Williams insistían en que a cultura era algo corrente. coa inmigración, sen embargo, a cultura tamén se ten feito corrente a ollos dos nosos gobernantes. hoxe, incluso as corporacións capitalistas globais nom paran de chismorrear sobre a importancia do coñecemento local e os distintos modos de vivir. case todo o mundo ten agora sensibilidade cara as diferenzas culturais. so que algúns deles sono en como o gato é sensíbel co rato.

é doado ver porque a diversidade de culturas supón un problema para o poder. se a cultura trata da pluralidade, o poder trata da unidade. como se pode vender ao mesmo tempo a unha ampla gama de formas de vida sen diluírse de xeito fatal? o multiculturalismo nom é unha ameaza porque puidera alentar aos que se inmolan con bombas. é unha ameza porque o noso tipo de estado político depende dun ríxido consenso cultural para implantar as súas políticas materialmente divisivas.

así, a cultura hoxe equivale nom só a sonetos e cuartetos de corda, mais a historia, orixes, linguaxe, parentescos e identidade. mentres todo isto sexa relativamente uniforme, o poder político pode permitirse deixalo ao seu albur. cando se fai excesivamente diverso como para servilo coa mesma culler nun conxunto ríxido de categorías é cando o estado se arrisca a ser socavado, e por iso busca neutralizar a diversidade. nese momento a cultura pasa a ser parte do problema e nom da solución. cesa como disolvente espiritual dos conflitos materiais, como nos días de Matthew Arnold e TS Eliot, e, no seu lugar, pasa a ser os propios termos nos que eses conflitos se articulan.

Tony Blair cre nunha cultura común, de igual xeito que crían os escritores da 'Nova Esquerda' como Raymond Williams e EP Thompson. Nin máis nin menos que o que define Blair como cultura común é que todos deberiamos compartir os seus valores para que nom poñan bombas nas estacións de metro. en realidade, ningún valor cultural se estende nunca a grandes grupos de recen chegados sen ser transformado no proceso. esta é a razón pola que o proxecto Blair é unha inxenuidade ademais de ser culturalmente supremacista. nom se asume en Downing Street que tales valores se poderían cuestionar ou transformar no proceso, que é o que pensadores como Williams ou Thompson tiñan en mente.

unha cultura verdadeiramente común nom é unha na que todos pensemos igual, ou na que todos creamos que a xustiza é inseparábel da devoción, mais unha na que a todos se lles permita participar nun proxecto, na configuración cooperativa dun xeito común de vida. se isto ten que incluír aos que proceden de tradicións culturais diferentes. e se a nosa sociedade actual se nutre da exclusión de certos grupos, entón a cultura que probablemente resulte dese proceso nom se parecerá en nada á actual. e isto é xusto o que a fará tan valiosa.

tradución por @xindiriz
texto orixinal: terry eagleton, 'those in power ...' the guardian, 21th february, 2007