 |
| Jacques Rancière (Arxel, 1940- ) visionary_academy.lucadelbaldo.com |
nom pasa un
día sen oír a alguén en Europa denunciar os riscos do populismo. mais nom é
doado captar que significa exactamente a palabra. na América Latina dos anos
1930 e 1940 serviu para designar certo modo de goberno que instituía entre un
pobo e o seu líder unha relación de encarnación directa, pasando por riba das
formas de representación parlamentaria. este modo de goberno, que tiña como
arquetipos a Vargas en Brazil e Perón en Arxentina, foi rebautizado como
'socialismo do século XXI' por Hugo Chávez.
mais o que se
designa hoxe en día baixo o nome de populismo en Europa é outra cousa. nom é un
modo de goberno. é, ao contrario, certa
actitude de rexeitamento das prácticas de goberno reinantes. que é un
populista, tal e como o definen hoxe as nosas elites gubernamentais e os seus
ideólogos? a través de todas as oscilacións da palabra, o discurso dominante
semella identificalo mediante tres características esenciais: un estilo de
interlocución que se dirixe directamente ao pobo á marxe dos seus
representantes e os seus notábeis; a afirmación de que gobernos e elites
dirixentes se preocupan máis dos seus intereses que da cousa pública; unha
retórica identitaria que expresa medo e rexeitamento aos estranxeiros.
está claro,
sen embargo, que estas tres características nom están vinculadas por ningunha
necesidade. que exista unha entidade chamada pobo que é a fonte do poder e o
interlocutor prioritario do discurso político é o que afirman as nosas
constitucións e a convicción que os oradores republicanos e socialistas de
antano desenvolvían sen segundas intencións. nom se vincula a isto ningunha
forma de sentimento racista ou xenófobo. que os nosos políticos pensan máis na súa
carreira que no futuro dos seus concidadáns e que os nosos gobernantes vivan en
simbiose cos representantes dos grandes intereses financeiros é unha afirmación
que nom precisa demagoxia algunha para ser proclamada.
a mesma prensa
que denuncia as derivas 'populistas' ofrécenos, días tras día, as testemuñas
máis detalladas a este respecto. pola súa banda, os xefes de Estado e de
goberno acusados ás veces de populismo, como Berlusconi ou Sarkozy, evitan
propagar a idea 'populista' de que as elites están corrompidas.
o termo
'populismo' nom é útil para caracterizar unha forza política definida. ao
contrario, extrae o seu proveito das amalgamas que permite entre forzas
políticas que van desde a extrema dereita á esquerda radical. tampouco designa
unha ideoloxía nim sequera un estilo político coherente. serve simplemente para
debuxar a imaxe de certo pobo.
porque 'o
pobo' nom existe. o que existe som figuras diversas e incluso antagónicas de
pobo, figuras construídas que privilexian certos modos de reunión, certos elementos
distintivos, certas capacidades ou incapacidades: pobo étnico definido pola
comunidade da terra ou do sangue; pobo-rabaño vixiado polos bos pastores; pobo
democrático que pon en marcha a competencia dos que nom teñen ningunha
competencia particular; pobo ignorante que os oligarcas manteñen a distancia,
... a noción de populismo constrúe, pola súa banda, un pobo caracterizado pola
alianza temíbel dunha capacidade -o potencial bruto da maioría- e dunha
incapacidade -a ignorancia atribuída a esa mesma maioría-.
a terceira
característica, o racismo, é esencial para esta construción. trátase de
mostrarlles aos demócratas, sempre baixo a sospeita de 'anxelismo', o que en
realidade é o pobo profundo: unha manda habitada por unha pulsión primaria de
rexeitamento que apunta, ao mesmo tempo, aos gobernantes declarados como
traidores -porque esa maioría nom comprende a complexidade dos mecanismos
políticos- e aos estranxeiros, a quen teme a causa dun vínculo atávico a un
marco de vida ameazado pola evolución demográfica, económica e social.
a noción de
populismo efectúa sen grandes dificultades esa síntese entre un pobo hostil aos
gobernantes e un pobo inimigo dos 'outros' en xeral. para iso, debe por en
escena unha imaxe do pobo elaborada a fins do século XIX por pensadores como
Hippolyte Taine e Gustave Le Bon, espantados pola Comuna de París e o ascenso
do movemento obreiro: a imaxe das masas ignorantes impresionadas polas sonoras
palabras dos 'guías' e guiadas á violencia extrema pola circulación de rumores
incontrolados e medos contaxiosos.
estes arrebatos
epidérmicos de masas cegas arrastradas por líderes carismáticos estaban
evidentemente moi lonxe da realidade do movemento obreiro que tentaban
estigmatizar. mais tales arrebatos tampouco son apropiados para describir a
realidade do racismo das nosas sociedades. sexan cales sexan as queixas
expresadas cada día respecto dos que chamamos inmigrantes e especialmente os 'mozos
das periferias', o caso é que esas queixas nom se traducen en manifestacións
populares de masas.
o que merece o
nome de racismo actualmente no noso país é esencialmente a conxunción de dúas
cousas. primeiro, as formas de discriminación no momento dun contrato laboral
ou de vivenda que se exercen perfectamente en oficinas asépticas, á marxe de
toda presión das masas. é, tamén, toda unha panoplia de medidas de Estado:
restricións na entrada do territorio, rexeitamento a dar papeis ás persoas que
traballan, cotizan e pagan impostos noutros países desde hai anos, restrición
do dereito á nacionalidade, dobre condena, leis contra o pano islámico e a burka, taxas impostas ao traslado á
fronteira ou de desmantelamento de campamentos de nómades.
a certas
ánimas piadosas da esquerda gústalles pensar que esas medidas son unha
concesión desgraciada que os nosos gobernos fan á extrema dereita 'populista'
por razóns 'electoralistas'. mais ningunha desas medidas ten sido adoptada
baixo a presión de movementos de masas, senón que fan parte dunha estratexia
propia do Estado, propia do equilibrio que os nosos Estados se esforzan por
garantir entre a libre circulación dos capitais e os obstáculos á libre
circulación das poboación. son medidas que teñen unha finalidade esencial:
precarizar, de xeito efectivo, a unha parte de poboación no referido aos seus
dereitos como traballadores ou cidadáns, constituír unha poboación de
traballadores que en calquera momento poidan ser enviados de volta ás súas
casas e, no caso de Francia, de franceses a quen nom se lles garante que o
sigan sendo.
estas medidas
veñen apoiadas por unha campaña ideolóxica que xustifica esta diminución dos
dereitos mediante a evidencia dunha nom-pertenza ás características que
constitúen a identidade nacional. mais nom son os 'populistas' do Frente
Nacional os que teñen iniciado esta campaña. son intelectuais -de esquerda,
segundo din- que teñen atopado o argumento incuestionábel: esas persoas nom son
realmente francesas porque nom son laicas. a laicidade que antano definía as
regras de conduta do Estado tense convertido, polo tanto, nunha calidade que os
individuos posúen ou nom en razón da súa pertenza a unha comunidade.
a recente
'saída de ton' de Marine Le Pen, a propósito deses musulmáns rezando que ocupan
as nosas rúas como os alemáns entre 1940 e 1944 é, a este respecto, moi
instrutiva. unha afirmación que, en efecto, condensa nunha imaxe concreta toda
unha secuencia discursiva (musulmán = islamista = nazi) que aparece por todas
partes na prosa chamada republicana. a extrema dereita chamada 'populista' nom
expresa unha paixón xenófoba específica que emana das fonduras do corpo
popular, senón que é un satélite que xestiona no seu beneficio as estratexias
do Estado e as campañas de intelectuais de prestixio.
os nosos
Estados fundamentan actualmente a súa lexitimidade na capacidade de garantir a
seguridade. mais esa lexitimación ten por correlato a obriga de mostrar
constantemente o monstro que nos ameaza, de manter o sentimento permanente de
inseguridade que mestura os riscos da crise e do paro coas nevaradas ou a formamida para culminalo todo coa ameaza
suprema do islamista terrorista. a extrema dereita conténtase con por as cores
da carne e o sangue nos retratos estándar
debuxados polas medidas ministeriais e a prosa dos ideólogos.
así pois, nim
os 'populistas' nim o pobo posto en escena polas denuncias rituais do populismo
responden verdadeiramente á súa definición. sen embargo, pouco importa isto aos
que axitan tal pantasma. alén das polémicas sobre os inmigrantes, sobre o
comunitarismo ou o islam, o esencial para eles consiste en amalgamar a idea do
pobo democrático coa imaxe da masa perigosa.
e tamén
consiste en concluír que debemos pornos en mans dos que nos gobernan e que toda
contestación da súa lexitimidade e da súa integridade é unha porta aberta aos
totalitarismo. 'máis vale que unha república bananeira que unha Francia
fascista', dicía un dos lemas anti-lepenistas máis sinistros en abril de 2002.
a polémica actual sobre os perigos mortais do populismo ten como obxectivo
fundar en teoría a idea de que nom hai outra opción.
JACQUES
RANCIÈRE
texto orixinal: L’introuvable
populisme [2011] Libération, aquí versión en deterritorium.wordpress.com
tradución por © xindiriz, apoiada na tradución de Javier Bassas ao castelán que apareceu en Pensamiento Atiempo, en Casus Belli, 2014
publicada tamén na edición dixital de eldiario.es, blog interferencias
Ningún comentario:
Publicar un comentario