Erin Moure: "Aprendín galego para traducir a poesía de Chus Pato"

prismmagazine.ca

Erin Moure naceu en Calgary, Alberta en 1955 e estudou na Universidade de Calgary e na de Columbia Británica.

vive en Montreal, Quebec.

escribe poesía e traduce. na súa faceta tradutora traballa con textos de diversas linguas, que traslada ao inglés; entre elas o galego.

traduciu ao inglés a Rosalía de Castro, Chus Pato e Lupe Gómez.

ademais ten vinculación coa Universidade de Vigo a través do Seminario de Investigación de Feminismo e Resistencias desde 2008, sendo nomeada doutora honoris causa en 2015.

se tivera que elixir algunhas palabras ou frases para definirse, cales serían?

no meu sitio web, digo en inglés que ademais que ser poeta e tradutora son: allergic person, friend, lesboqueer, cyclist commuter, small footprint on earth, cook. digo isto en inglés porque publico poesía e traducións en inglés, e o meu público é inglés falante, na súa maioría ... o feito básico da miña existencia na terra é que teño alerxias mortais e asma ... xa coñezo o que é morrer, mesmo se non coñezo, claro, a morte ... así que as miñas amizades sonme moi importantes, e vivir unha vida modesta, e gozar do tempo e da presenza dos seres queridos. é todo isto que estas palabras queren indicar ...

fálase moito de que só alguén que escriba poesía pode traducila; que opina?

para traducir poesía cómpre atención ao funcionamento da linguaxe en todos os niveis, así que alguén que xa intentaba escribir poesía ten coñecementos dos seus retos que lle poden axudar na tradución ... pero hai moitos que escriben poesía que non teñen esa atención particular á linguaxe e así non a poden traducir (esa xente fai versións súas dos poemas pero son paráfrases ou interpretacións ou borradores; non son traducións). e hai non-poetas que poden entrar nos retos dun verso, dun poema, e traducilo moi ben ...

onde radican os problemas da actividade tradutora dentro do panorama cultural no contexto no que está vostede instalada?

en Canadá, onde temos dous idiomas oficiais ao nivel federal, non hai apoio cultural federal para quen traduce estranxeirxs para canadenses, e en Québec, non hai apoio cultural para quen traduce cara ao inglés. teño que 'exportar' o que fago ... é moi difícil introducir obras na cultura canadense, sen apoio; no meu ver, temos tendencia de mirar, mimar e imitar en exceso o que está de moda nos Estados Unidos ... ca pasaxe do tempo, curiosamente, publico máis aos Estados Unidos, onde hai máis cultura de apropiación doutras culturas. así polo menos a tradución entra, as obras entran alí (e hai moitxs bos e boas poetas alí tamén con moita sensibilidade e nada de apropiación ... como aquí en Canadá pero nos EEUU hai máis posibilidades de publicar ...

a tradución, a de textos poéticos especialmente, ten máis de creación ou de re-creación?

ten de todo ... de consideración lingüística, de saber xulgar o que fai @ poeta orixinal, de entender os seus retos, de coñecer o léxico e a historia do idioma no que introduces a obra, e de proceder con curiosidade, paciencia, escoitando ... cada obra ensina á tradutora como quere ser traducida, se escoitas. da creación ou da re-creación? hai de todo ... porque non só cambias de idioma, traes a obra noutra cultura, con referencias distintas ... unha vaca en galego, por exemplo, encaixa toda unha historia de referencias e de política social que non ten a Canadian cow in English! Así é un reto presentar esa vaca como cow sen baleirar a pobre besta de toda realidade ...

podería esbozar a súa rutina de traballo?

son traballadora autónoma ... érgome cedo, normalmente ás 6, e traballo 7 días por semana (menos pola finde) ... gústame moitísimo vivir nos idiomas; é un luxo tremendo.

coas traducións de poesía fago unha versión inicial e despois leo e releo e sigo facendo cambios; até 20 revisións ás veces! escribo tamén prólogos e limiares e posfacios e textos así, e presentacións das obras unha vez publicadas, sempre intentando achegar a obra ao público ... e busco publicacións en revistas, traduzo entrevistas coas autoras orixinais para ampliar a súa presenza en inglés, ... non cobro ou case non cobro para traducións de poesía, así traduzo máis agora que son semi-xubilada ...  

no caso de ensinar tradución ou interpretación, que tres consellos básicos lles daría ao seus alumnos?

ler ... ler moito ... ler aínda máis. ir ás exposicións de arte. escoitar música. estudar a historia da túa literatura, e ... manter un caderno de lecturas onde escribes unhas citas de cada obra, e onde intentas de entender a súa cultura, o seu ámbito, ao que responde a obra ...

a súa ‘wikipedia’ en lingua inglesa menciona que vostede aprendeu galego para poder traducir a poesía de Chus Pato; é iso certo?

é certo, si. atopei o seu libro m-Talá cando só estaba na libraría (quizás fose en 2001) para mercar uns casetes de cancións para nenos. acho de inmediato que tiña un libro incríbel nas mans, e quería aprender galego para traducilo. e, como dicimos en inglés, the rest is history!

que opinión lle merecen outros proxecto de tradución individual ou colectivo que teñan a ver coa lingua galega?

penso nos moitos proxectos que articula e organiza Manuela Palacios ... teñen todos moito valor porque organiza as publicacións con editoras coñecidas afincadas en ámbitos onde se fala a lingua inglesa ... en Irlanda, no seu caso. Migrant Shores: Irish, Moroccan and Galician Poetry, e Six Galician Poets, por exemplo, libros excelentes e dispoñíbeis en Amazon ... Manuela tamén traballa para difundir e dar a coñecer, presentacións, ... os libros non desaparecen unha vez publicados.

teño lido que hai catro enormes influencias sobre a súa escrita poética: ‘landscape of cars, your mother going to work, your mother teaching you to read, and in a small way losing your sense of touch’, ten influencias semellantes no relacionado coa súa actividade de tradutora?

aí! esa é unha cita moi vella que alguén puxo en wikipedia! no meu ver, non ten moito que ver co que fago ... eu non controlo o que está en wikipedia. en realidade non reflicte moito o que fago, escribo, penso, traduzo ... hai que dicir que galipedía é unha referencia que ten máis valor que wikipedia en inglés ...

como se levan a poesía e a tradución na seu día a día? existe algún vaso comunicante entre as dúas? rifan? lévanse ben?

son dúas alas dunha mesma práctica de escritura. dedico a miña vida á poesía ... a tradución da poesía incríbel dunha Chus Pato ou unha Rosalía de Castro ou unha Chantal Neveu (do francés) é algo importante para min ... 

que proxectos lle gustaría afrontar? por que?

poesía difícil, fragmentada, poesía que obra nos límites!, porque me interesan os retos ... aprendo moito ... comparto moito ...

de poder contárnolo, en que traballa na actualidade?

teño tres libros na fase de pre-publicación (aparecerán en 2019), o meu The Elements, e a miña tradución de Lupe Gómez, Camouflage ... e unha co-tradución con Roman Ivashkiv dun poemario de Yuri Izdryk do ucraíno ao inglés, Smokes.

na fase de tradución teño o próximo de Chus Pato e un poemario de Chantal Neveu, poeta quebequesa, La vie radieuse, que traduzo ao inglés, e mais un libro-non-libro de poemas escollidos de Uxío Novoneyra, que ten o título en inglés de The Uplands.

tamén estou cun proxecto de poemas escollidos da poeta canadense Sharon Thesen, que vou editar para un editorial, espero, nos Estados Unidos. teño 3 outros proxectos de poesía miña en proceso tamén, e un proxecto de micro-contos (un día terei tempo ...).

agora o que é urxente (antes da fin do ano) son dous ensaios, un sobre a tradución de poesía, ámbito Quebequés; e outra sobre unha obra por un poeta canadense, Stephen Collis, sobre outra poeta moi importante, Phyllis Webb, que cesou de escribir hai anos. a obra de Stephen trata do 'non-escribir'.

grazas por todas estas preguntas, Xosé Manuel, e unha aperta grande aos lectores e ás lectoras ...

NOTA: entrevista realizada por email

@xindiriz

a derrota de Sinbad

ILUSTRACIÓN DE TURCIOS
babelia, el país

o incrédulo de Sari fregaría unha e outra vez os ollos se soubese o que se conta das navegacións e os naufraxios do vello Sinbad. coas traducións de Cunqueiro cómpre ser tan cauteloso como coas lendas sobre as illas Cotovías. postas unha a carón da outra, as edicións en linguas estranxeiras locen tan luminosas como as sete laranxas do mariño na alborada, pero polo miúdo aparentan outra cousa. con todo, aí están: no apartado de monografías, a Biblioteca da Tradución Galega (Bitraga) testemuña 35 distintas. o creador do incerto señor Hamlet pódese ler en castelán, asturiano, catalán, éuscaro, francés, inglés, alemán, italiano e árabe, da súa man ou levado por outras.

o máis traducido dos seus textos é xente de aquí e acolá (1971). Basilio Losada, Sheila Ingrisano e Rosendo Ferrán puxérono en castelán, inglés e francés para unha singular colección de Iberia a finais dos oitenta. o propio Cunqueiro levouno ao castelán la otra gente (1975)- e Mikel Iriarte e Concha Prieto ao éuscaro e o asturiano. máis para acó publicáronse aínda outras dúas edicións en francés e inglés: Galiciens, corbeaux et parapluies (Actes du Sud, 1992), tradución do castelán por François Maspero, e Folks from Here and There (Small Stations-Xunta, 2011), directamente dende o galego da man de Kathleen March, tradutora tamén de Otero Pedrayo e Rosalía.

outras cinco linguas coñecen versións d'as crónicas do sochantre (1956). a desaparecida Elke Wehr, tradutora tamén de Merlín e familia (1955) e de escritores como Manuel Rivas, Cortázar ou Roberto Arlt, entre outros, partiu da autotradución do autor ao castelán para a edición alemá de 1996, o mesmo que Claude Bleton na versión francesa de Actes du Sud (1992). Giovanni Allegra encargouse do italiano (1983) e Milio Rodríguez Cueto do asturiano, lingua á que se verteron en total seis cunqueiros. fóra de española e a galega, ningunha outra literatura chegou tan lonxe.

para Awda al-Sinbad al-'aguz ila al-guzur (2006), a edición árabe que publicou unha editorial de Rabat coa colaboración do Instituto Cervantes e a Xunta, Larbi El Harti non partiu tampouco do libro que publicara Galaxia en 1961, senón do que tirara Argos ao ano seguinte en Barcelona. cuando el viejo Sinbad vuelva a las islas tamén o asinaba Cunqueiro. 'algúns tenden a pensar que a versión castelá, por ser posterior, é a definitiva', advirte a escritora Rexina Vega, quen lle dedicou ao asunto a súa tese de doutoramento, 'en realidade, son dúas variantes dun único texto ideal'.

ao refutar o mito do fabulador intuitivo e trapalleiro, Rexina Vega constrúe 'un escritor bilingüe que xoga na fronteira cunha conciencia clarísima'. Cunqueiro, argumenta, non escribe en castelán, senón nunha interlingua. 'padece a neurose do tradutor, pero de maneira extrema. na súa vontade de ser asumido por un sistema que non é o seu, emprega unha lingua pirotécnica. trata de ser máis nativo que o nativo. e do outro lado, na sintaxe e no léxico nótaselle tamén unha tendencia a conservar a estranxeiría. nese diálogo entre dous sistemas lingüísticos hai achados expresivos'.

a autora de cardume, novela que ela mesma verteu ao castelán, cre que a autotradución está en exceso 'criminalizada' en GZ. 'se coñecemos os dous códigos, o natural é que autotraduzamos as nosas obras. é o máis natural, somos duplos. o outro é unha convención política. e a Cunqueiro, que é un macrotexto, esta segmentación non lle fai ningún ben. o mellor que escribiu é a súa última novela, el año del cometa. aí está todo, pero queda en terra de ninguén. a nós resúltanos moi difícil de asumir porque está en castelán, e en España non o van reivindicar nunca'.

fóra dos seus propios libros e desa práctica 'delicada' que acusa problemas de adscrición, Cunqueiro tamén traduciu abondo. sobre todo, poesía. recordábano hai pouco Xosé-Henrique Costas e Iago Castro Buerger no limiar de poesía 1933-1981 (Galaxia). tanto na revista Nós, onde amosara a Hölderlin, como nas publicacións nas que colaborou na posguerra, como la Noche, Galicia emigrante ou os suplementos literarios de Faro de Vigo, o escritor trouxo para o galego textos de Joan Teixidor, Anna Akhmatova, William Blake, Emily Dickinson, Baudelaire, Kavafis, Leonard Cohen, anónimos xaponeses do século VII ou poetas beat norteamericanos.

os poemas que traduciu e publicou no caderno semanal Letras da cabeceira viguesa ocultounos baixo unha vintena de pseudónimos. os máis frecuentes, din Costas e Castro Buerger, foron Álvaro Labrada e Manuel María Seoane, tamén nas súas siglas. nomes cos que tamén asinaba as versións que os dous investigadores engloban agora na súa poesía apócrifa. versos de escritores que nunca existiron ou dos que non se atopou pegada até agora, como os falsos poetas suecos Erik Triggvason e Frank Sigmundson, a danesa Argret Svaden ou os italianísimos Enzio Buoncompagni e Giorgi Cantalupo. alófonos fantásticos, outras Cotovías.

texto de IAGO MARTÍNEZ, publicado en elpaís, edición GZ, caderno Luces, 23 de decembro de 2011

esta versión está lixeiramente adaptada (texto orixinal)

o xeneral Beceiro Amado, o primeiro tradutor ao galego de 'El Quijote'

Beceiro Amado
GZÁrtabra

o 8 de novembro de 2013 o presidente da RAG presentou ante os medios a doazón feita por Juan Luis Beceiro García, avogado ferrolán residente en Madrid, que entregaba oito enormes tomos escritos a man con 'letra de imprenta' por seu pai, Juan Beceiro Amado.

o feito contiña dúas características subliñábeis, Beceiro pai fora xeneral de infantería do exército español e nos seus manuscritos estaba íntegra a primeira tradución ao galego completa coñecida de El Quijote de Miguel de Cervantes: no cuarto tomo dos manuscritos figuran unha data e un lugar: ‘Granada, 19 do San Martiño do ano 1970’. anteriormente, o académico Leandro Carré Alvarellos afrontara a tradución da obra pero tan só rematara os capítulos XXV e XXVI.

Beceiro traducira tamén ao galego, e incluira nos tomos doados polo seu fillo, outros cumios da literatura universal: Lazarillo de Tormes, a Odisea, Hamlet, e Contos e Leendas da’Eirín.

Juan Beceiro naceu en Ferrol en 1903. en 1918 era alumno de infantería, no 21 alférez e no 23 tenente na guerra de África. de volta en Ferrol, ascendeu a capitán e casou con Elisa García Dopico. no 34 mandou unha compañía na represión da revolución de Asturias e o 18 de xullo do 36 estaba en Ferrol, pasando a ingresar as filas do bando ‘nacional’ e participando en numerosas accións de guerra, en Castela e Teruel, onde ascendeu a comandante. o final da guerra pasouno en Extremadura.

logo foi destinado a Ferrol, Madrid, Salamanca, Valladolid e Melilla, ata chegar a xeneral de brigada en 1961. ao pasar á reserva, por consello médico, buscou un clima cálido e instalouse en Granada, onde inicia o seu labor literario e de tradución. finou en Madrid en 1990, durante unha visita aos fillos.

seica nunca falaba da guerra. seica era calado e discreto. tiña ademais unha vocación literaria propia, sendo autor de moitas narracións curtas, que nunca quixo publicar. tamén escribiu unha obra lexicográfica co título comentos, follas dun vocabulario galego-castelán, onde intercala texto propios e explicacións sobre os termos recollidos; tamén inédita.

en xuño de 2017 proxectouse no Ateneo Ferrolán un vídeo elaborado por Carlos Laíño con guión de Siro López sobre Beceiro Amado, un vídeo divulgativo para explicar que o galego nom é nim de dereitas nim de esquerdas, nim de militares nim de civís, o galego é de todos. López tamén recalca que, daquela, escribir e traducir en galego equivalía a posicionarse contra o réxime.

@xindiriz
FONTES: ‘el general que tradujo el quijote al gallego’ (abc) 2013

‘Juan Beceiro Amado, un xeneral ferrolán que traducía ao galego obras clásicas da literatura’ (diario de ferrol) 2013

‘entregan a la RAG traducciones de Beceiro Amado’ (la opinión) 2013

‘homenaje a Beceiro Amado como símbolo del gallego’ (voz de GZ), 2017